ТЕХНОЛОГИЙН ШИНЭЧЛЭЛ, ИССАИ СТАНДАРТЫН ОРЧУУЛГЫГ ХЯНАН ТОХИОЛДУУЛАХ ЗӨВЛӨХ ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ АЖИЛ
2014-12-25
2014-11-24
Дүрмийн алдаа засах програм
Дүрмийн алдаа засах программ оллоо. Хүсвэл компьютер дээрээ суулгаж болох юм байна. Онлайнаар ч ашиглаж болно. Холбоосыг FB ASLT group дээр давхар тавьлаа.
Холбоос: МТШХХГазар
Хүндэтгэсэн, Даваасүрэн
2014-11-11
Монгол улс дахь өмч хувьчлалын үйл явцыг төгөлдөржүүлэх асуудлууд
Монгол улс дахь өмч хувьчлалын үйл явцыг төгөлдөржүүлэх асуудлууд
Н.Ганбямба
Сурвалж: http://www.stf.mn/index.php?option=com_content&view=article&id=5&Itemid=113&buteel=7503&lang=mn
Салбар: Нийгэм
Улсын дугаар: 1473
Хамгаалсан он: 2004
1.Монгол улс дахь өмч хувьчлалын үйл явцыг макро түвшинд нэгтгэн дүгнэх 2. Монгол дахь өмч хувьчлалыг шилжилтийн эдийн засагтай орнуудад хийгдэж байгаа өмч хувьчлалын үйл явцтай харьцуулан жишиж хувьчлалын нийтлэг болон онцлог талуудыг тодорхойлох 3. Манйа улсын цаашдын хувьчлалд анхаарах тулгамдсан зарим асуудлыг өмч хувьчлалыг төгөлдөржүүлэх санал зөвлөлмжийн хэлбэрээр дэвшүүлэн тавихад оршино.
Та энэхүү диссертацийг Шинжлэх ухаан технологийн сангийн номын санд ирж уншиж болно. Хаяг: МТҮПаркийн 325 тоот Утас:312642
Санхүүгийн тайлагналын үндэсний стандартын онол аргазүйн тулгамдсан асуудал
Санхүүгийн тайлагналын үндэсний стандартын онол аргазүйн тулгамдсан асуудал
Ц.Гунгаанямбуу
Сурвалж: http://www.stf.mn/index.php?option=com_content&view=article&id=5&Itemid=113&buteel=7838&lang=mn
Салбар: Нийгэм
Улсын дугаар: 1631
Хамгаалсан он: 2006
Санхүүгийн тайлагналын үндэсний стандартын онол арга зүйг боловсруулахдаа Нягтлан бодогчдын олон улсын холбоо, Австралийн мэргэшсэн нягтлан бодогчдын институт, АНУ, ОХУ- ын судлаачдын нягтлан бодох бүртгэлийн хөтлөлт, санхүүгийн тайлагналын судалгааны сүүлийн үеийн загварыг үндэсний онцлогтойгоор ашиглах санал дэвшүүлсэнд оршино.
Та энэхүү диссертацийг Шинжлэх ухаан технологийн сангийн номын санд ирж уншиж болно. Хаяг: МТҮПаркийн 325 тоот Утас:312642
Төрийн аудитын тогтолцоо, аргазүйн шинэчлэлийн зарим асуудал
Төрийн аудитын тогтолцоо, аргазүйн шинэчлэлийн зарим асуудал
Б.Батбаяр
Сурвалж: http://www.stf.mn/index.php?option=com_content&view=article&id=5&Itemid=113&buteel=8570&lang=mn
Салбар: Нийгэм
Улсын дугаар: 2422
Хамгаалсан он: 2009
Төрийн аудитын тогтолцоо, арга зүйн шинэчлэлийн зарим асуудал хэмээх энэхүү диссертаци нь судалгааны ажлын зорилтуудын дагуу: 1.Төрийн аудитын онол, арга зүйн үндэс 2.Монгол Улсын төрийн аудитын өнөөгийн төлөв байдалд хийсэн шинжилгээ 3.Монгол Улсын төрийн аудитын тогтолцоо, арга зүйг боловсронгуй болгох зарим асуудал гэсэн гурван бүлэгтэй. Төрийн аудитын мөн чанар, зориулалт, тогтолцооны хэлбэрүүд, эрх зүйн орчин, нийтлэг бүрэн эрх, хараат бус байдлын зарчмууд, төрийн аудитын төрөл, стандарт, арга зүйг судалсан судалгааны үр дүнг нэгдүгээр бүлэгт толилуулав. Үүнд төрийн аудитын нийтээр хүлээн зөвшөөрсөн зарчмууд, олон улсын стандарт, нийтлэг жишиг, загвар, шилдэг туршлагыг энэхүү судалгааны гол судлагдахуун болгосон бөгөөд аудитын үүсэл, хэрэгцээ шаардлага, зориулалт, мөн чанарыг тайлбарлахдаа менежментийн болон орчин үеийн эдийн засгийн онолын зарим чиглэлийг ашиглав. Хоёрдугаар бүлэгт Монгол Улсын төрийн аудитын байгууллагын тогтолцоо, эрх зүйн орчин, бүрэн эрх, хараат бус байдал, төрийн аудитын стандарт, арга зүйн хөгжлийн төлөв байдал, хандлагыг тодорхойлсон бөгөөд ингэхдээ тэдгээрийг төрийн аудитын нийтээр хүлээн зөвшөөрсөн зарчмууд, олон улсын стандарт, жишиг, шилдэг туршлагатай харьцуулан судлахыг зорилоо. Төрийн аудитыг хөгжүүлж ирсэн дэлхийн улс орнуудын туршлага, төрийн аудитын тогтолцоо, арга зүйн холбогдолтой олон улсын стандарт, жишиг, шилдэг туршлагын талаархи судалгаа, Монгол Улсын төрийн аудитын байгууллагын тогтолцоо, арга зүйн хөгжлийн өнөөгийн байдалд хийсэн дүн шинжилгээнд үндэслэн Монгол Улсын төрийн аудитын тогтолцоо, арга зүйг боловсронгуй болгох чиглэлээр судлаачийн зүгээс дэвшүүлж буй зарим саналыг гуравдугаар бүлэгт оруулав.
Та энэхүү диссертацийг Шинжлэх ухаан технологийн сангийн номын санд ирж уншиж болно. Хаяг: МТҮПаркийн 325 тоот Утас:312642
Улсын секторын санхүүгийн дотоод хяналтын тогтолцоог боловсронгуй болгох зарчим
Улсын секторын санхүүгийн дотоод хяналтын тогтолцоог боловсронгуй болгох зарчим
Д.Авирмэд
Сурвалж: http://www.stf.mn/index.php?option=com_content&view=article&id=5&Itemid=113&buteel=9037&lang=mn
Салбар: Нийгэм
Улсын дугаар: 2650
Хамгаалсан он: 2011
Санхүүгийн дотоод хяналт нь Улсын секторын шинэ чиглэл юм. Энэхүү диссертацид улсын секторын санхүүгийн дотоод хяналтын агуулга, үүрэг, зохион байгуулалтын талаар эрдэмтэн, судлаачдын үзэл баримтлалыг судлан дүгнэлт хийж, манай орны улсын секторын онцлогтой холбоотойгоор санхүүгийн дотоод хяналтын тогтолцоог “салбарын” түвшинд бүрдүүлэх нь зүйтэй болох; түүнчлэн улсын секторын санхүүгийн дотоод хяналт зөвхөн нягтлан бодох бүртгэлээр тавих хяналтаар хязгаарлагдахгүй, үр дүнд чиглэсэн байх ба энэ нь онолын хувьд зах зээлийн орнуудын бизнесийн салбарт өргөнөөр хэрэглэгдэн үр дүнгээ өгч байгаа санхүүгийн дотоод хяналтын загвар болох COSO загварт тулгуурлах, арга зүйн хувьд орчин үеийн удирдлагын хяналтын BS картын загварыг үзүүлэлт, хэмжилтийг нь зохистойгоор өөрчилснөөр ашиглах боломжтой, ингэснээр төсвийн санхүүжилтийг үйл ажиллагааны үр дүнтэй холбох, төрийн зүгээс нийгэмд үзүүлэх үйлчилгээний чанарыг сайжруулах зэрэг олон талын ач холбогдолтой болох талаар авч үзсэн болно.
Та энэхүү диссертацийг Шинжлэх ухаан технологийн сангийн номын санд ирж уншиж болно. Хаяг: МТҮПаркийн 325 тоот Утас:312642
Гамшгаас хамгаалах менежментийн тогтолцооны өнөөгийн байдал, хөгжлийн хандлага
Гамшгаас хамгаалах менежментийн тогтолцооны өнөөгийн байдал, хөгжлийн хандлага
Д.Сэржмядаг
Сурвалж: http://www.stf.mn/index.php?option=com_content&view=article&id=5&Itemid=113&buteel=9290&lang=mn
Салбар: Нийгэм
Улсын дугаар: 2854
Хамгаалсан он: 2013
Судалгааны ажлын зорилго нь олон улсын гамшгаас хамгаалах менежментийн хөгжлийн чиг хандлагыг судалж, Монгол Улсын гамшгаас хамгаалах менежментийн тогтолцооны өнөөгийн байдалд дүн шинжилгээ хийж, хөгжлийн хандлагыг тодорхойлоход чиглэсэн санал, зөвлөмж боловсруулахад оршино.
Диссертацийн хүрээнд дараах судалгааны ажлыг хийж, үр дүнг нь ашиглав. Үүнд:
- гамшгаас хамгаалах менежментийн онол, арга зүйг гамшгийн онол, гамшгаас хамгаалах менежментийн үзэл баримтлалын хөгжлийн хандлагыг дэлхий нийтийн болон Монгол улс дахь гамшгаас хамгаалах үзэл баримтлалын өнгөрсөн, одоо, ирээдүйн төлөв байдалд харьцуулсан судалгаа хийж тодорхойлсон
- гамшгаас хамгаалах нийтлэг харилцааг зохицуулсан хэм хэмжээний хүрээнд агуулгын шинжилгээ хийж өнөөгийн байдлыг болон эрх зүйн зохицуулалтыг боловсронгуй болгох шаардлага, нөхцлийг тодорхойллоо
- гамшгаас хамгаалах менежментийн тогтолцооны бүтцэд орчин үеийн гамшгаас хамгаалах менежментийн үзэл баримтлалыг хэрэгжүүлэхтэй холбоотой ямар давуу, сул тал болон боломж, аюул агуулагдаж буйд шинжилгээ хийж, бүтцийг боловсронгуй болгох шийдлийг санал болгов.
- гамшгаас хамгаалах үйл ажиллагааны ерөнхий хандлагыг тодорхойлж, зарим нэг арга хэмжээ хэрэгжихгүй байгаа шалтгааныг тогтоож, үйл ажиллагааг боловсронгуй болгох арга замыг дэвшүүлсэн.
- гамшгаас хамгаалах хүч хэрэгслийн чадавхыг хүний болон техник хэрэгсэл, санхүүгийн нөөц гэсэн үзүүлэлтээр шинжилгээ хийж, чадавхтай холбоотой тулгамдаж буй асуудал, шийдвэрлэх зарим арга замыг тодорхойллоо.
Диссертацийн хүрээнд дараах судалгааны ажлыг хийж, үр дүнг нь ашиглав. Үүнд:
- гамшгаас хамгаалах менежментийн онол, арга зүйг гамшгийн онол, гамшгаас хамгаалах менежментийн үзэл баримтлалын хөгжлийн хандлагыг дэлхий нийтийн болон Монгол улс дахь гамшгаас хамгаалах үзэл баримтлалын өнгөрсөн, одоо, ирээдүйн төлөв байдалд харьцуулсан судалгаа хийж тодорхойлсон
- гамшгаас хамгаалах нийтлэг харилцааг зохицуулсан хэм хэмжээний хүрээнд агуулгын шинжилгээ хийж өнөөгийн байдлыг болон эрх зүйн зохицуулалтыг боловсронгуй болгох шаардлага, нөхцлийг тодорхойллоо
- гамшгаас хамгаалах менежментийн тогтолцооны бүтцэд орчин үеийн гамшгаас хамгаалах менежментийн үзэл баримтлалыг хэрэгжүүлэхтэй холбоотой ямар давуу, сул тал болон боломж, аюул агуулагдаж буйд шинжилгээ хийж, бүтцийг боловсронгуй болгох шийдлийг санал болгов.
- гамшгаас хамгаалах үйл ажиллагааны ерөнхий хандлагыг тодорхойлж, зарим нэг арга хэмжээ хэрэгжихгүй байгаа шалтгааныг тогтоож, үйл ажиллагааг боловсронгуй болгох арга замыг дэвшүүлсэн.
- гамшгаас хамгаалах хүч хэрэгслийн чадавхыг хүний болон техник хэрэгсэл, санхүүгийн нөөц гэсэн үзүүлэлтээр шинжилгээ хийж, чадавхтай холбоотой тулгамдаж буй асуудал, шийдвэрлэх зарим арга замыг тодорхойллоо.
Та энэхүү диссертацийг Шинжлэх ухаан технологийн сангийн номын санд ирж уншиж болно. Хаяг: МТҮПаркийн 325 тоот Утас:312642
Мэдээлэл холбооны технологийн нэр томьёо, түүний цахим сан бүрдүүлэх нь Г.Баярмаа
Мэдээлэл холбооны технологийн нэр томьёо, түүний цахим сан бүрдүүлэх нь
Г.Баярмаа
Сурвалж: http://www.stf.mn/index.php?option=com_content&view=article&id=5&Itemid=113&buteel=9431&lang=mn
Салбар: Нийгэм
Улсын дугаар: 2989
Хамгаалсан он: 2014
Бидний бүрдүүлсэн нэр томьёоны өгөгдлийн сан нь бусад салбарын нэр томьёоны сан олноор үүсэх үндэс болох бөгөөд цаашид олон судлаачид корпус хэл шинжлэл аргаар монгол нэр томьёог судлах боломжтой болгоно. Мэдээлэл холбооны нэр томьёог хэл шинжлэлийн үүднээс боловсронгуй болгох нь машинд таниулахад нэр томьёо бүтээх зөв загвар үүсгэхэд чухал нөлөөтэй юм. Иймээс тухайн салбарт шинэ нэр томьёо бүтээх дагаврыг нарийн тогтоох, мөн бусад нэр томьёо бүтээх аргуудын талаар судлан үзлээ. Мэдээлэл холбооны салбарт хамаарах онлайн хэлбэрт байгаа 12 мянга гаруй шинэ болон хуучин нэр томьёог утга, бүтцийн үүднээс судалж, түүний хүрээг хязгаарыг тогтоосны үр дүнд эрдэмтэн судлаачдын тогтоосон нэр томьёо бүтээх үндсэн аргуудыг задалж оруулан өгөгдлийн сангийн загвар үүсгэж эхлэхийг чухалчлав. Мэдээлэл холбооны салбарын нэр томьёо нь гол төлөв нийлмэл үгээр бүтсэн байгаа ба монгол хэлэнд нэр үг бүтээдэг 80 орчим дагавраас –гч, уур, -аас, -уур, үүр- зэрэг дагаврууд идэвхитэй хэрэглэгдэж байна. Үгийн сан-утга зүйн аргаас хуулах, зээлдэх, үг товчлох аргыг голлон хэрэглэжээ. Мэдээлэл холбооны салбарт сүүлийн үед хэрэглэж буй толь бичгүүдэд ойролцоо нэр томьёо хэт их байгаа нь цаашид хэл шинжлэлийн үүднээс нарийвчлан боловсруулах шаардлагатай.
Та энэхүү диссертацийг Шинжлэх ухаан технологийн сангийн номын санд ирж уншиж болно. Хаяг: МТҮПаркийн 325 тоот Утас:312642
10 ХУРУУНЫ БИЧЭЭЧ ПРОГРАМ
Глобал коммуникейшн ХХК
10 ХУРУУНЫ БИЧЭЭЧ ПРОГРАМ
Үнэгүй татаад аваарай.
share share share
Монгол, Англи гарын байрлалд ажиллана. Microsoft Visual Basic хэл дээр бүрэн обьект
хандалтаар бичсэн. /Зохиосон 1999 он. Чулуухайн Даваадорж /
Яг одоогийн байдлаар ойролцоогоор 65.000 хүн татаж аваад байна.
GoGo share-д сүүлд татаж авахаар тавихад 8000 орчим хүн татаж аваад байна.
Цааш нь хүүхэд залуучуудад үнэгүй тараагаарай....
ЖИЧ: Монгол үсгийн фонт танихгүй байвал REALMON суулгаарай
Татаж авах линк: http://share.gogo.mn/7gOABdboa937901391580105/Fast
Ажиллах заавар video : Энд дарна уу
Зохиогч: https://www.facebook.com/zarlav
Татаж авах линк: http://share.gogo.mn/7gOABdboa937901391580105/Fast
Ажиллах заавар video : Энд дарна уу
Зохиогч: https://www.facebook.com/zarlav
2014-10-27
2014-10-23
Монголд сэтгэлтэй наран бүсгүйн үг
Төслийн орчуулагч,
редактор та бүхэндээ Аяaко
Кимура хэмээх Монголын төлөө зүтгэх наран бүсгүйн “Баруунаас мандах наран” номны
нүүр, гарчиг, бас зохиогчийн үгийн хамт хүргүүлж байна. Энэ удаад монголжсон 'харь' хүнээс сурахад гэмгүй гэж сэтгэсэн учир. Холбоо барьж чадаагүй учир зөвшөөрлийг
нь авч амжсангүйд зохиогч авхайгаас хүлцэл өчин сэтгэлийн өртэй хоцорч байна.
Гүнээ хүндэтгэн
ёсолсон,
Я.Очирсүх
2014-10-22
Computer Glasses: Relieving Computer Eye Strain
When you work at a computer for any length of time, it's common to experience eye strain, blurred vision, red eyes and other symptoms of computer vision syndrome (CVS). This is because the visual demands of computer work are unlike those associated with most other activities.
If you're under age 40, eye strain or blurred vision during computer work may be due to an inability of your eyes to remain accurately focused on your screen or because your eyes have trouble changing focus from your keyboard to your screen and back again for prolonged periods. These focusing (accommodation) problems often are associated with CVS.
If you're over age 40, the problem may be due to the onset of presbyopia — the normal age-related loss of near focusing ability. This, too, can cause CVS symptoms.
For more click here2014-10-19
Легницийн хавар
Та бүхэнд манай Монголд намар болж байгаа ч "Легницийн хавар"-ыг алчуур болгон барив.
Монгол хэлний найруулгазүйн дасгал: Жан Рун. Чонон сүлд
.jpg)
Энд дарж сонсоно уу.
Хүндэтгэсэн,
Редакцийн баг
2014-10-06
Редакцийн тайлбар, тэмдэглэл №5 ISSAI 5210
Редакцийн тайлбар,
тэмдэглэл №5
ISSAI 5210 стандартын орчуулгад хийсэн эхний уншилтын
редакцийн тайлбар, тэмдэглэл
Огноо: 2014,10,06
Файлын нэр: ISSAI_5210_Editing 2 P2 2014.09.10
Байршил: C:\Users\Acer\Desktop\AUDIT - ISSAI
Project\ISSAI translation editing 2
Редактор №2 7:13 PM Today
үүсмэл гүйлгээ
Энэ шинэ нэр томьёо юу? Англи хэлнээ эргүүлээд буулгавал
Derived transaction гэсэн юм болно шүү дээ. Хүн ойлгох болов уу?
Редактор №2 7:11 PM Today
Хязгаар, хязгаарлалт гээд янз бүрээр бичээд байна. “Лимит” гэж батладаг.
Тэр юм уу, өөр юмны тухай яриад байна уу, эхтэй тулган
нягтлах, тогтоод жигдлэх.
Редактор №2 7:09 PM Today
Delete: “ид”
Редактор №2 7:08 PM Today
Delete: “хийх”
Редактор №2 7:08 PM Today
Replace: “үнэлгээ” with “үнэлнэ”
Редактор №2 7:08 PM Today
Delete: “ид”
Редактор №2 7:08 PM Today
Delete: “члал”
Редактор №2 7:07 PM Today
Брокер – үнэт цаасны зах зээл дээр ажилладаг хөрөнгө оруулалтын банк /манайхан брокерийн компани гээд байх шиг байгаа юм/-ны ажилтан. Улсын өрийн хувьд бол дилер л гэх байх. Гэвч энд яг юуны тухай яриад байна? Dealer’s slip гэх хуудсанд дилер хийсэн хэлцлийн гүйлгээгээ жагсаагаад арын албандаа өгдөг. Тэр юм болов уу л гэж төсөөлж байна.
Редактор №2 7:04 PM Today
Replace: “асуух” with “лавлах”
Редактор №2 7:04 PM Today
Replace: “ээр баталгаажуулсан” with “ийн”
Редактор №2 7:04 PM Today
Replace: “цаасан” with “бичгэн”
Редактор №2 7:04 PM Today
Delete: “л”
Редактор №2 7:03 PM Today
Delete: “ыг”
Редактор №2 7:03 PM Today
Add: “а”
Редактор №2 7:03 PM Today
Delete: “уул”
Редактор №2 7:03 PM Today
Add: “ын”
Редактор №2 7:03 PM Today
Тест - “Сорил тавих” гэж сайхан монгол хэллэг бий
Редактор №2 7:02 PM Today
Replace: “хүснэгт 5-д” with “5 дугаар хүснэгтэд”
Редактор №2 7:02 PM Today
Replace: “Жишээ нь” with “Тухайлбал,”
Редактор №2 7:02 PM Today
Replace: “холбоотойгоор” with “уялдан”
Редактор №2 7:01 PM Today
Delete: “гд”
Редактор №2 7:01 PM Today
Replace: “хэрэглэдэг” with “хэрэглэх”
Редактор №2 7:01 PM Today
Replace: “холбогдсон” with “холбоотой”
Редактор №2 7:00 PM Today
Add: “нутг”
Редактор №2 7:00 PM Today
Add: “э”
Редактор №2 7:00 PM Today
Delete: “ийг”
Редактор №2 7:00 PM Today
Replace: “дүн шинжилгээ” with “задлан шинжилгээ”
Редактор №2 7:00 PM Today
Replace: “боловсруулдаг” with “хийдэг”
Редактор №2 7:00 PM Today
Delete: “г”
Редактор №2 7:00 PM Today
Delete: “г”
Редактор №2 6:59 PM Today
Delete: “ИЙГ”
Редактор №2 6:59 PM Today
Add: “у”
Редактор №2 6:59 PM Today
Percentage point биз дээ?
Редактор №2 6:58 PM Today
Replace: “зээлэн” with “зээлж аваад”
Редактор №2 6:57 PM Today
Delete: “ыг”
Редактор №2 6:57 PM Today
Add: “үүл”
Редактор №2 6:57 PM Today
Replace: “иар тооцоологдсон” with “ь гарсан”
Редактор №2 6:57 PM Today
Replace: “оогоор” with “вол”
Редактор №2 6:57 PM Today
Add: “ээр”
Редактор №2 6:56 PM Today
Add: “илүү”
Редактор №2 6:56 PM Today
Delete: “илүү их хэмжээний”
Редактор №2 6:56 PM Today
Add: “и”
Редактор №2 6:56 PM Today
Delete: “лахыг”
Редактор №2 6:56 PM Today
Replace: “ыг гүйцэтгэнэ” with “хийнэ”
Редактор №2 6:55 PM Today
Replace: “тооцооллын” with “тооцооны”
Редактор №2 6:55 PM Today
Delete: “олж”
Редактор №2 6:55 PM Today
Add: “болох”
Редактор №2 6:54 PM Today
Delete: “гд”
Редактор №2 6:53 PM Today
Add: “ийн алдаа”
Редактор №2 6:53 PM Today
Delete: “алдаатай”
Редактор №2 6:53 PM Today
Delete: “шаардлагатай тохиолдолд”
Редактор №2 6:53 PM Today
Add: “түүний”
Редактор №2 6:52 PM Today
Replace: “тайлбарыг” with “түүнийг”
Редактор №2 6:52 PM Today
Add: “мөн”
Редактор №2 6:52 PM Today
Replace: “н” with “ж”
Редактор №2 6:52 PM Today
Delete: “гд”
Редактор №2 6:52 PM Today
Replace: “ыг явуула” with “хий”
Редактор №2 6:51 PM Today
Replace: “тулгаж” with “тулган”
Редактор №2 6:51 PM Today
Replace: “ыг олох” with “хийх”
Редактор №2 6:51 PM Today
Delete: “лол”
Редактор №2 6:50 PM Today
Delete: “ллыг”
Редактор №2 6:50 PM Today
Replace: “хэрэглэн” with “ашиглан”
Редактор №2 6:50 PM Today
Delete: “х үйл явцаар”
Редактор №2 6:50 PM Today
Delete: “гд”
Редактор №2 6:49 PM Today
Add: “боломжит”
Редактор №2 6:49 PM Today
Delete: “ыг”
Редактор №2 6:49 PM Today
Replace: “Боломжит, урьдчилан” with “Урьдчилан”
Редактор №2 6:49 PM Today
Харилцаа юу харьцаа юу?
Редактор №2 6:48 PM Today
Delete: “лалт”
Редактор №2 6:48 PM Today
Дүн шижилгээ юу, задлан шинжилгээ юу?
Редактор №2 6:47 PM Today
Replace: “Хүснэгт 4-т дүн” with “Дүн”
Редактор №2 6:47 PM Today
Add: “4 дүгээр хүснэгтэд”
Редактор №2 6:46 PM Today
Replace: “арга” with “шинжилгээ”
Редактор №2 6:46 PM Today
Delete: “огд”
Редактор №2 6:46 PM Today
Replace: “аргад” with “арга хэмээн”
Редактор №2 6:45 PM Today
Delete: “гд”
Редактор №2 6:45 PM Today
Delete: “ийг”
Редактор №2 6:45 PM Today
Delete space
Редактор №2 6:45 PM Today
Delete: “лол”
Редактор №2 6:45 PM Today
Delete: “гд”
Редактор №2 6:44 PM Today
Replace: “үнийн” with “үнэ”
Редактор №2 7:09 PM Today
Delete: “ид”
Редактор №2 7:08 PM Today
Delete: “хийх”
Редактор №2 7:08 PM Today
Replace: “үнэлгээ” with “үнэлнэ”
Редактор №2 7:08 PM Today
Delete: “ид”
Редактор №2 7:08 PM Today
Delete: “члал”
Редактор №2 7:07 PM Today
Брокер – үнэт цаасны зах зээл дээр ажилладаг хөрөнгө оруулалтын банк /манайхан брокерийн компани гээд байх шиг байгаа юм/-ны ажилтан. Улсын өрийн хувьд бол дилер л гэх байх. Гэвч энд яг юуны тухай яриад байна? Dealer’s slip гэх хуудсанд дилер хийсэн хэлцлийн гүйлгээгээ жагсаагаад арын албандаа өгдөг. Тэр юм болов уу л гэж төсөөлж байна.
Редактор №2 7:04 PM Today
Replace: “асуух” with “лавлах”
Редактор №2 7:04 PM Today
Replace: “ээр баталгаажуулсан” with “ийн”
Редактор №2 7:04 PM Today
Replace: “цаасан” with “бичгэн”
Редактор №2 7:04 PM Today
Delete: “л”
Редактор №2 7:03 PM Today
Delete: “ыг”
Редактор №2 7:03 PM Today
Add: “а”
Редактор №2 7:03 PM Today
Delete: “уул”
Редактор №2 7:03 PM Today
Add: “ын”
Редактор №2 7:03 PM Today
Тест - “Сорил тавих” гэж сайхан монгол хэллэг бий
Редактор №2 7:02 PM Today
Replace: “хүснэгт 5-д” with “5 дугаар хүснэгтэд”
Редактор №2 7:02 PM Today
Replace: “Жишээ нь” with “Тухайлбал,”
Редактор №2 7:02 PM Today
Replace: “холбоотойгоор” with “уялдан”
Редактор №2 7:01 PM Today
Delete: “гд”
Редактор №2 7:01 PM Today
Replace: “хэрэглэдэг” with “хэрэглэх”
Редактор №2 7:01 PM Today
Replace: “холбогдсон” with “холбоотой”
Редактор №2 7:00 PM Today
Add: “нутг”
Редактор №2 7:00 PM Today
Add: “э”
Редактор №2 7:00 PM Today
Delete: “ийг”
Редактор №2 7:00 PM Today
Replace: “дүн шинжилгээ” with “задлан шинжилгээ”
Редактор №2 7:00 PM Today
Replace: “боловсруулдаг” with “хийдэг”
Редактор №2 7:00 PM Today
Delete: “г”
Редактор №2 7:00 PM Today
Delete: “г”
Редактор №2 6:59 PM Today
Delete: “ИЙГ”
Редактор №2 6:59 PM Today
Add: “у”
Редактор №2 6:59 PM Today
Percentage point биз дээ?
Редактор №2 6:58 PM Today
Replace: “зээлэн” with “зээлж аваад”
Редактор №2 6:57 PM Today
Delete: “ыг”
Редактор №2 6:57 PM Today
Add: “үүл”
Редактор №2 6:57 PM Today
Replace: “иар тооцоологдсон” with “ь гарсан”
Редактор №2 6:57 PM Today
Replace: “оогоор” with “вол”
Редактор №2 6:57 PM Today
Add: “ээр”
Редактор №2 6:56 PM Today
Add: “илүү”
Редактор №2 6:56 PM Today
Delete: “илүү их хэмжээний”
Редактор №2 6:56 PM Today
Add: “и”
Редактор №2 6:56 PM Today
Delete: “лахыг”
Редактор №2 6:56 PM Today
Replace: “ыг гүйцэтгэнэ” with “хийнэ”
Редактор №2 6:55 PM Today
Replace: “тооцооллын” with “тооцооны”
Редактор №2 6:55 PM Today
Delete: “олж”
Редактор №2 6:55 PM Today
Add: “болох”
Редактор №2 6:54 PM Today
Delete: “гд”
Редактор №2 6:53 PM Today
Add: “ийн алдаа”
Редактор №2 6:53 PM Today
Delete: “алдаатай”
Редактор №2 6:53 PM Today
Delete: “шаардлагатай тохиолдолд”
Редактор №2 6:53 PM Today
Add: “түүний”
Редактор №2 6:52 PM Today
Replace: “тайлбарыг” with “түүнийг”
Редактор №2 6:52 PM Today
Add: “мөн”
Редактор №2 6:52 PM Today
Replace: “н” with “ж”
Редактор №2 6:52 PM Today
Delete: “гд”
Редактор №2 6:52 PM Today
Replace: “ыг явуула” with “хий”
Редактор №2 6:51 PM Today
Replace: “тулгаж” with “тулган”
Редактор №2 6:51 PM Today
Replace: “ыг олох” with “хийх”
Редактор №2 6:51 PM Today
Delete: “лол”
Редактор №2 6:50 PM Today
Delete: “ллыг”
Редактор №2 6:50 PM Today
Replace: “хэрэглэн” with “ашиглан”
Редактор №2 6:50 PM Today
Delete: “х үйл явцаар”
Редактор №2 6:50 PM Today
Delete: “гд”
Редактор №2 6:49 PM Today
Add: “боломжит”
Редактор №2 6:49 PM Today
Delete: “ыг”
Редактор №2 6:49 PM Today
Replace: “Боломжит, урьдчилан” with “Урьдчилан”
Редактор №2 6:49 PM Today
Харилцаа юу харьцаа юу?
Редактор №2 6:48 PM Today
Delete: “лалт”
Редактор №2 6:48 PM Today
Дүн шижилгээ юу, задлан шинжилгээ юу?
Редактор №2 6:47 PM Today
Replace: “Хүснэгт 4-т дүн” with “Дүн”
Редактор №2 6:47 PM Today
Add: “4 дүгээр хүснэгтэд”
Редактор №2 6:46 PM Today
Replace: “арга” with “шинжилгээ”
Редактор №2 6:46 PM Today
Delete: “огд”
Редактор №2 6:46 PM Today
Replace: “аргад” with “арга хэмээн”
Редактор №2 6:45 PM Today
Delete: “гд”
Редактор №2 6:45 PM Today
Delete: “ийг”
Редактор №2 6:45 PM Today
Delete space
Редактор №2 6:45 PM Today
Delete: “лол”
Редактор №2 6:45 PM Today
Delete: “гд”
Редактор №2 6:44 PM Today
Replace: “үнийн” with “үнэ”
Редактор №2 6:44 PM Today
Delete: “ийг”
Редактор №2 6:44 PM Today
Replace: “аргыг” with “арга”
Редактор №2 6:43 PM Today
Delete: “өгд”
Редактор №2 6:43 PM Today
Delete: “эрхий”
Редактор №2 6:43 PM Today
Delete: “гд”
Редактор №2 6:42 PM Today
Delete: “эгд”
Редактор №2 6:41 PM Today
Confirmation – Монголбанкнаас үүнийг хэрхэн орчуулж байгааг лавлах.
Редактор №2 6:39 PM Today
Replace: “диллер” with “дилер”
Редактор №2 6:39 PM Today
Утга санаа нэг л ойлгомжгүй, хоёрдмол утгатай байна. Эхтэй тулган нягтлах
Редактор №2 6:38 PM Today
Цэрэнпунцаг, Энхтүвшин хоёр нэг сайхан үг хэллэг олсон байна лээ.
Редактор №2 6:37 PM Today
Delete: “гд”
Редактор №2 6:36 PM Today
Delete: “ийг”
Редактор №2 6:35 PM Today
Add: “талаар 2.4 хэсэгт тайлбарласан”
Редактор №2 6:35 PM Today
Replace: “2.4 хэсэгт тайлбарласны дагуу аудитын” with “Аудитын”
Редактор №2 6:34 PM Today
Replace: “Парламентэд” with “парламентад”
Редактор №2 6:34 PM Today
Replace: “тохиолдолд” with “бол”
Редактор №2 6:34 PM Today
Replace: “Засгийн” with “засгийн”
Редактор №2 6:33 PM Today
Delete: “дараах тохиолдолд”
Редактор №2 6:33 PM Today
Add: “дараах нөхцөлд”
Редактор №2 6:32 PM Today
Delete: “ийг”
Редактор №2 6:32 PM Today
Replace: “захидлыг” with “тоот”
Редактор №2 6:32 PM Today
Delete: “талаарх”
Редактор №2 6:32 PM Today
Replace: “үүн” with “эдгээр”
Редактор №2 6:31 PM Today
Delete: “ийг”
Редактор №2 6:30 PM Today
Replace: “боловсруулах” with “боловсруулж өгч”
Редактор №2 5:56 PM Today
Replace: “Засгийн” with “засгийн”
Редактор №2 5:56 PM Today
Replace: “Засгийн” with “засгийн”
Редактор №2 5:56 PM Today
Replace: “х шаардлагатай” with “вал зохино”
Редактор №2 5:56 PM Today
Delete: “гда”
Редактор №2 5:55 PM Today
Replace: “Засгийн” with “засгийн”
Редактор №2 5:53 PM Today
Delete: “холбоотой”
Редактор №2 5:52 PM Today
Replace: “жишээ нь” with “тухайлбал,”
Редактор №2 5:52 PM Today
үйл ажиллагааны бодлого, журам
дүрэм журам?
Редактор №2 5:51 PM Today
Add: “,”
Редактор №2 5:51 PM Today
Replace: “талаарх” with “тухай”
Редактор №2 5:50 PM Today
тайлагналын тогтолцоо Засаглалынхан /Цэрэннадмид, Хатанболд/-тай зөвлөх.
Редактор №2 5:49 PM Today
Add: “зэрэг багтана”
Редактор №2 5:49 PM Today
Add: “д”
Редактор №2 5:48 PM Today
Replace: “жишээ нь” with “үлгэрлэвэл”
Редактор №2 5:48 PM Today
Add: “зэрэг болно”
Редактор №2 5:47 PM Today
Add: “бусад”
Редактор №2 5:47 PM Today
Delete: “бусад”
Редактор №2 5:47 PM Today
Replace: “той болно” with “бүрдэнэ”
Редактор №2 5:47 PM Today
Replace: “холбоотойгоор” with “холбогдуулан”
Редактор №2 5:47 PM Today
Delete: “ийг”
Редактор №2 5:46 PM Today
Replace: “онцгой” with “онцсайн”
Редактор №2 5:46 PM Today
Replace: “х шаардлагатай” with “вал зохино”
Редактор №2 5:10 PM Today
Replace: “Засгийн” with “засгийн”
Редактор №2 5:08 PM Today
Тайлан бэлтгэдэггүй, зохих оносон үг хэллэг олж тавих. Бунчинсүрэн, Энхтүвшин, Цэрэнпунцаг нартай зөвлөх.
Редактор №2 5:05 PM Today
Replace: “хэрэглэсэн” with “ашигласан”
Редактор №2 5:04 PM Today
Delete: “члал”
Редактор №2 5:04 PM Today
Delete: “члалыг”
Редактор №2 5:04 PM Today
Replace: “жишээ нь” with “тухайлбал,”
Редактор №2 5:03 PM Today
Replace: “МТ-ийн систем” with “мэдээллийн технологийн систем”
Редактор №2 5:02 PM Today
Delete: “члал”
Редактор №2 4:59 PM Today
Replace: “аудитад хамрагдаж буй байгууллаг” with “аудит хийлгэж буй байгууллаг”
Редактор №2 4:58 PM Today
Delete: “ад”
Редактор №2 4:58 PM Today
Replace: “хамрагдаж” with “хийлгэж”
Редактор №2 4:56 PM Today
Delete: “члал”
Редактор №2 4:56 PM Today
Загварчлал бол загвар хийх урлаг буюу шинжлэх ухааны нэгэн салбар, энд харин загварын л тухай ярьж байгаа болов уу.
Редактор №2 4:55 PM Today
Replace: “илүү” with “түлхүү”
Редактор №2 4:54 PM Today
Delete: “д тооцогддог”
Редактор №2 4:54 PM Today
Replace: “нотолгоог” with “нотолгоонд”
Редактор №2 4:54 PM Today
Replace: “холбогдолтойд” with “холбогдол өгдөг”
Редактор №2 4:54 PM Today
Replace: “илүү” with “онцгой”
Редактор №2 4:54 PM Today
Replace: “хэдий” with “болов”
Редактор №2 4:54 PM Today
Replace: “хамаардаг” with “хамаарах”
Редактор №2 4:53 PM Today
Replace: “аудитад хамрагда” with “шалгуул”
Редактор №2 4:53 PM Today
Add: “[хараат бус]”
Редактор №2 4:46 PM Today
Delete: “бичгээр үйлдсэн”
Редактор №2 4:46 PM Today
Delete: “огдо”
Редактор №2 4:46 PM Today
Delete: “хэлбэрээрх”
Редактор №2 4:45 PM Today
Delete: “ог”
Редактор №2 4:44 PM Today
Delete: “г”
Редактор №2 4:44 PM Today
Delete: “агд”
Редактор №2 4:42 PM Today
Delete: “гд”
Редактор №2 4:42 PM Today
Replace: “өөрчлөлтийг” with “өөрчлөлтөд”
Редактор №2 4:42 PM Today
Replace: “тохирох” with “зохих”
Редактор №2 4:42 PM Today
Add: “ыг”
Редактор №2 4:41 PM Today
Delete: “гд”
Редактор №2 4:41 PM Today
Replace: “асуудалд” with “зүйл”
Редактор №2 4:41 PM Today
Replace: “аудитад” with “аудитын”
Редактор №2 4:41 PM Today
Delete: “г”
Редактор №2 4:41 PM Today
Add: “г”
Редактор №2 4:41 PM Today
Delete: “члал”
Редактор №2 4:41 PM Today
Replace: “байхыг” with “болохыг”
Редактор №2 4:40 PM Today
Delete: “члал”
Редактор №2 4:40 PM Today
Delete: “лол”
Редактор №2 4:40 PM Today
Replace: “шалгана” with “нягтлана”
Редактор №2 4:40 PM Today
Delete: “члал”
Редактор №2 4:40 PM Today
Delete: “члал”
Редактор №2 4:40 PM Today
Delete: “члалыг”
Редактор №2 4:39 PM Today
Replace: “хэрэглэх” with “ашиглаж”
Редактор №2 4:38 PM Today
Replace: “хэрэглэж” with “ашилаж”
Редактор №2 4:37 PM Today
Delete: “гд”
Редактор №2 4:37 PM Today
Delete: “ллы”
Редактор №2 4:36 PM Today
Replace: “дахь” with “ын”
Редактор №2 4:36 PM Today
Дэвтэр эсвэл журнал? Бунчинсүрэн, Энхтүвшин нартай ярилцаж тогтоод жигдлэх,
Редактор №2 4:36 PM Today
Арифметик?
Редактор №2 4:35 PM Today
Delete: “н”
Редактор №2 4:35 PM Today
Энэ 3 нэр томьёог хэлэлцэж жигдлэе.
Front office – dealers & traders /vice-presidents of the company with limits to make deal upto USD 100 millions, big girls and guys/. Very stressed out and usually unfriendly because of that. Chief dealer is responsible for the Front office.
Middle office: market research unit, specialized in targeted markets and products; usually prepares short presentations to help dealers or the front office to stay tuned to the market developments. Some small organizations delegate this function to Fron office. I will send you sample product Middle office usually prepares.
Back office – accounting and confirmation unit. This is where the auditor usually goes.
Not stressed out, that is why friendly for outsiders, including auditors.
Front office receives trading slips from the front office and sends out Deal conformation to the counterparties and trasfers money according to the confirmations. This should be separate and independent from the front office in order to get early warnings if something goes wrong in the Front office. Very simple, but very important rule.
Internal audit/control unit:
Independent audit / state audit / or peer review
Болж өгвөл Монголбанкны Улсбн валютын нөөцийн журмыг олж үзэх, чадахгүй бол Улсын валын нөөцийн удирдлага, Төв банкны тухай, Валютын зохицуулалтын тухай зэрэг хуулинд энэ мэт зарчим, нэр томьёо байж магад.
Мөн арилжааны томоохон банкуудын нөөцийн удирдлагын журам дүрмийг олж үзвэл сайн. Ихэнх нь нууцын зэрэглэлтэй учир Хандцоож орчуулагч, Очирсүх, Цэрэнпунцаг гм энэ тал дээр ажиллаж байсан эсвэл өнөө ажиллаж байгаа хүмүүсээс дэмжлэг авах.
Мөн Сангийн яам улсын өрийн удирдлага гэж сүүлийн үед нэлээд ярих болсон. Тэр чиглэлээр холбогдох мэргэжилтэнтэй уулзаж асууж лавлаж болох байх. Шаардлагатай бол бид уулзалт зохион абйгуулах, мөн зарим материалтай танилцахад дэмжлэг үзүүлэх албан тоот шийтгэж өгч болох юм.
Редактор №2 4:20 PM Today
Replace: “агдаж” with “ч”
Редактор №2 1:15 AM Today
Delete: “ад”
Редактор №2 1:15 AM Today
Replace: “хамрагдаж” with “хийлгэж”
Редактор №2 1:14 AM Today
Add: “гүйлгээний”
Редактор №2 1:14 AM Today
“Үүсмэл хэрэгсэл”, “хэлцэл” аль нь болох, хэлэлцэж тохирооод жигдлэх. Derivative гэдэг үгийг математикчид манийг дунд сургуульд байхад “уламжлал” гэж авдаг байсан, харин дилерүүд өнөө хүртэл “дериватив”-аар нь л авч яваа байх. Гэхдээ Монголбанкны нэр томьёоны тайлбар толь /Файлын нэр:
Bank of Mongolia - Financial glosarry_first draft 25т.
Байршил: C:\Users\Acer\Dropbox\Audit Standards Localization Team (ASLT)\AUDIT - ISSAI Project\TERMINOLOGY/–нд derived demand гэдгийг “үүсмэл эрэлт” хэмээн авсан байна. derivative гэдэг нэр томьёог тайлбарлаагүй боловч 4 удаа “дериватив” хэмээн дурдсан байна /34-36т. болон 74т./. Хайлт хийхэд дөт болгох үүднээс
Bank of Mongolia - Financial glosarry_first draft файлыг Word форматад хувилгаж Дропбоксд бас тавьсан болно. Өргөнөөр ашиглана уу.
Редактор №2 1:07 AM Today
Add: “зэрэг болно”
Редактор №2 1:07 AM Today
Replace: “нь” with “бол”
Редактор №2 1:07 AM Today
Add: “сайтай”
Редактор №2 1:07 AM Today
Delete: “сайтар”
Редактор №2 1:07 AM Today
Delete: “тэй”
Редактор №2 1:07 AM Today
Delete: “ууд”
Редактор №2 1:06 AM Today
Add: “ийг”
Редактор №2 1:06 AM Today
Delete: “огд”
Редактор №2 1:06 AM Today
Delete: “эгд”
Редактор №2 1:06 AM Today
Delete: “гд”
Редактор №2 1:06 AM Today
Delete: “агд”
Редактор №2 12:43 AM Today
Delete: “гд”
Редактор №2 12:42 AM Today
Delete: “ийг”
Редактор №2 12:42 AM Today
Delete: “гоор”
Редактор №2 12:42 AM Today
Delete: “гагд”
Редактор №2 12:42 AM Today
Add: “-ийг”
Редактор №2 12:42 AM Today
Add: “тайлагнаагүй”
Редактор №2 12:42 AM Today
Replace: “хамрагдсан” with “хийлгэсэн”
Редактор №2 12:41 AM Today
Delete: “мэдээлэгдээгүй”
Редактор №2 12:41 AM Today
Add: “тайлант хугацааны”
Редактор №2 12:41 AM Today
Delete: “тайлант хугацаанд болсон”
Редактор №2 12:40 AM Today
Replace: “Жишээлбэл” with “Үлгэрлэвэл”
Редактор №2 12:40 AM Today
Replace: “ад хамрагдаж” with “хийлгэж”
Редактор №2 12:32 AM Today
Replace: “аудитад” with “аудитын”
Редактор №2 12:31 AM Today
Replace: “үүсэх” with “буй болох”
Редактор №2 12:30 AM Today
“Холбоотой”, ”холбогдолтой” хоёр юугаараа ялгаатай вэ?
Редактор №2 12:28 AM Today
Replace: “тохирох” with “зохих”
Редактор №2 12:28 AM Today
Replace: “дүгнэлтийг” with “дүгнэлтээ”
Редактор №2 12:28 AM Today
Replace: “явуулж” with “хийж”
Редактор №2 12:27 AM Today
Replace: “Жишээлбэл” with “Тухайлбал”
Редактор №2 12:27 AM Today
Delete: “гда”
Редактор №2 12:26 AM Today
Delete: “ыг”
Редактор №2 12:26 AM Today
Replace: “мэдээллийг” with “сэлтийг”
Редактор №2 12:26 AM Today
Delete: “уул”
Редактор №2 12:25 AM Today
Delete space
Редактор №2 12:25 AM Today
Delete: “ыг”
Add space
Редактор №2 12:24 AM Today
Delete: “эгдэ”
Редактор №2 12:24 AM Today
Delete: “гда”
Редактор №2 12:24 AM Today
Add: “тавих”
Редактор №2 12:24 AM Today
Delete: “лалт”
Редактор №2 12:23 AM Today
Replace: “тавигдсан” with “бүрт”
Редактор №2 12:23 AM Today
Delete: “гда”
Редактор №2 12:23 AM Today
Replace: “Яамнаас” with “яамнаас”
Редактор №2 12:23 AM Today
Delete: “гда”
Редактор №2 12:22 AM Today
Replace: “үйл ажиллагааг” with “арга хэмжээ авч”
Редактор №2 12:22 AM Today
Replace: “үйл ажиллагааны” with “гэмт хэргийн”
Редактор №2 12:21 AM Today
Delete: “гда”
Редактор №2 12:08 AM Today
Эхтэй нягтлан тулгах, гүйлгээг хурдан шуурхай хийх гэдэг утгаар байна уу эсвэл банк хоорондын олон улсын төлбөр тооцооны SWIFT систем /Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunication
https://www.google.mn/search?q=SWIFT+wiki&rlz=2C1GGGE_usMN0537MN0537&oq=SWIFT+wiki&aqs=chrome..69i57j69i60l3j69i65l2.2608j0j1&sourceid=chrome&es_sm=93&ie=UTF-8/ -ын тухайд байна уу?
Редактор №2 11:35 PM Yesterday
Replace: “х шаардлагатай” with “вал зохино”
Редактор №2 11:35 PM Yesterday
Энэ хуваарийг хийгээгүйгээс Английн хатан хааны хувийн хадгаламжаа байршуулж байсан Барингс хэмээх 200 гаруй жилийн түүхтэй банкийнг Сингапур дахь нэг салбар нь дампууруулж, Английн төв банк түүнийг Ай Эн Жи хэмээх Голландын банкинд
1 паундын нэрлэсэн үнээр зарсан, харин буруутай ахлах дилер Ник Лийсон гэгч залуу мэдээж “дээлээ нөмөрсөн” бөгөөд шоронгоос гарч ирэхэхд нь эхнэр нь хаяад өөр залуутай суусан байдаг билээ. Бид улс орон, байгууллага хийгээд хувь хүний ч хувь заяаг шийдэх чухал бичиг браимт дээр ажиллаж байгаа билээ. Тиймээс, хүний ой тойнд ортол сайтар найруулж бичье.
Delete: “ийг”
Редактор №2 6:44 PM Today
Replace: “аргыг” with “арга”
Редактор №2 6:43 PM Today
Delete: “өгд”
Редактор №2 6:43 PM Today
Delete: “эрхий”
Редактор №2 6:43 PM Today
Delete: “гд”
Редактор №2 6:42 PM Today
Delete: “эгд”
Редактор №2 6:41 PM Today
Confirmation – Монголбанкнаас үүнийг хэрхэн орчуулж байгааг лавлах.
Редактор №2 6:39 PM Today
Replace: “диллер” with “дилер”
Редактор №2 6:39 PM Today
Утга санаа нэг л ойлгомжгүй, хоёрдмол утгатай байна. Эхтэй тулган нягтлах
Редактор №2 6:38 PM Today
Цэрэнпунцаг, Энхтүвшин хоёр нэг сайхан үг хэллэг олсон байна лээ.
Редактор №2 6:37 PM Today
Delete: “гд”
Редактор №2 6:36 PM Today
Delete: “ийг”
Редактор №2 6:35 PM Today
Add: “талаар 2.4 хэсэгт тайлбарласан”
Редактор №2 6:35 PM Today
Replace: “2.4 хэсэгт тайлбарласны дагуу аудитын” with “Аудитын”
Редактор №2 6:34 PM Today
Replace: “Парламентэд” with “парламентад”
Редактор №2 6:34 PM Today
Replace: “тохиолдолд” with “бол”
Редактор №2 6:34 PM Today
Replace: “Засгийн” with “засгийн”
Редактор №2 6:33 PM Today
Delete: “дараах тохиолдолд”
Редактор №2 6:33 PM Today
Add: “дараах нөхцөлд”
Редактор №2 6:32 PM Today
Delete: “ийг”
Редактор №2 6:32 PM Today
Replace: “захидлыг” with “тоот”
Редактор №2 6:32 PM Today
Delete: “талаарх”
Редактор №2 6:32 PM Today
Replace: “үүн” with “эдгээр”
Редактор №2 6:31 PM Today
Delete: “ийг”
Редактор №2 6:30 PM Today
Replace: “боловсруулах” with “боловсруулж өгч”
Редактор №2 5:56 PM Today
Replace: “Засгийн” with “засгийн”
Редактор №2 5:56 PM Today
Replace: “Засгийн” with “засгийн”
Редактор №2 5:56 PM Today
Replace: “х шаардлагатай” with “вал зохино”
Редактор №2 5:56 PM Today
Delete: “гда”
Редактор №2 5:55 PM Today
Replace: “Засгийн” with “засгийн”
Редактор №2 5:53 PM Today
Delete: “холбоотой”
Редактор №2 5:52 PM Today
Replace: “жишээ нь” with “тухайлбал,”
Редактор №2 5:52 PM Today
үйл ажиллагааны бодлого, журам
дүрэм журам?
Редактор №2 5:51 PM Today
Add: “,”
Редактор №2 5:51 PM Today
Replace: “талаарх” with “тухай”
Редактор №2 5:50 PM Today
тайлагналын тогтолцоо Засаглалынхан /Цэрэннадмид, Хатанболд/-тай зөвлөх.
Редактор №2 5:49 PM Today
Add: “зэрэг багтана”
Редактор №2 5:49 PM Today
Add: “д”
Редактор №2 5:48 PM Today
Replace: “жишээ нь” with “үлгэрлэвэл”
Редактор №2 5:48 PM Today
Add: “зэрэг болно”
Редактор №2 5:47 PM Today
Add: “бусад”
Редактор №2 5:47 PM Today
Delete: “бусад”
Редактор №2 5:47 PM Today
Replace: “той болно” with “бүрдэнэ”
Редактор №2 5:47 PM Today
Replace: “холбоотойгоор” with “холбогдуулан”
Редактор №2 5:47 PM Today
Delete: “ийг”
Редактор №2 5:46 PM Today
Replace: “онцгой” with “онцсайн”
Редактор №2 5:46 PM Today
Replace: “х шаардлагатай” with “вал зохино”
Редактор №2 5:10 PM Today
Replace: “Засгийн” with “засгийн”
Редактор №2 5:08 PM Today
Тайлан бэлтгэдэггүй, зохих оносон үг хэллэг олж тавих. Бунчинсүрэн, Энхтүвшин, Цэрэнпунцаг нартай зөвлөх.
Редактор №2 5:05 PM Today
Replace: “хэрэглэсэн” with “ашигласан”
Редактор №2 5:04 PM Today
Delete: “члал”
Редактор №2 5:04 PM Today
Delete: “члалыг”
Редактор №2 5:04 PM Today
Replace: “жишээ нь” with “тухайлбал,”
Редактор №2 5:03 PM Today
Replace: “МТ-ийн систем” with “мэдээллийн технологийн систем”
Редактор №2 5:02 PM Today
Delete: “члал”
Редактор №2 4:59 PM Today
Replace: “аудитад хамрагдаж буй байгууллаг” with “аудит хийлгэж буй байгууллаг”
Редактор №2 4:58 PM Today
Delete: “ад”
Редактор №2 4:58 PM Today
Replace: “хамрагдаж” with “хийлгэж”
Редактор №2 4:56 PM Today
Delete: “члал”
Редактор №2 4:56 PM Today
Загварчлал бол загвар хийх урлаг буюу шинжлэх ухааны нэгэн салбар, энд харин загварын л тухай ярьж байгаа болов уу.
Редактор №2 4:55 PM Today
Replace: “илүү” with “түлхүү”
Редактор №2 4:54 PM Today
Delete: “д тооцогддог”
Редактор №2 4:54 PM Today
Replace: “нотолгоог” with “нотолгоонд”
Редактор №2 4:54 PM Today
Replace: “холбогдолтойд” with “холбогдол өгдөг”
Редактор №2 4:54 PM Today
Replace: “илүү” with “онцгой”
Редактор №2 4:54 PM Today
Replace: “хэдий” with “болов”
Редактор №2 4:54 PM Today
Replace: “хамаардаг” with “хамаарах”
Редактор №2 4:53 PM Today
Replace: “аудитад хамрагда” with “шалгуул”
Редактор №2 4:53 PM Today
Add: “[хараат бус]”
Редактор №2 4:46 PM Today
Delete: “бичгээр үйлдсэн”
Редактор №2 4:46 PM Today
Delete: “огдо”
Редактор №2 4:46 PM Today
Delete: “хэлбэрээрх”
Редактор №2 4:45 PM Today
Delete: “ог”
Редактор №2 4:44 PM Today
Delete: “г”
Редактор №2 4:44 PM Today
Delete: “агд”
Редактор №2 4:42 PM Today
Delete: “гд”
Редактор №2 4:42 PM Today
Replace: “өөрчлөлтийг” with “өөрчлөлтөд”
Редактор №2 4:42 PM Today
Replace: “тохирох” with “зохих”
Редактор №2 4:42 PM Today
Add: “ыг”
Редактор №2 4:41 PM Today
Delete: “гд”
Редактор №2 4:41 PM Today
Replace: “асуудалд” with “зүйл”
Редактор №2 4:41 PM Today
Replace: “аудитад” with “аудитын”
Редактор №2 4:41 PM Today
Delete: “г”
Редактор №2 4:41 PM Today
Add: “г”
Редактор №2 4:41 PM Today
Delete: “члал”
Редактор №2 4:41 PM Today
Replace: “байхыг” with “болохыг”
Редактор №2 4:40 PM Today
Delete: “члал”
Редактор №2 4:40 PM Today
Delete: “лол”
Редактор №2 4:40 PM Today
Replace: “шалгана” with “нягтлана”
Редактор №2 4:40 PM Today
Delete: “члал”
Редактор №2 4:40 PM Today
Delete: “члал”
Редактор №2 4:40 PM Today
Delete: “члалыг”
Редактор №2 4:39 PM Today
Replace: “хэрэглэх” with “ашиглаж”
Редактор №2 4:38 PM Today
Replace: “хэрэглэж” with “ашилаж”
Редактор №2 4:37 PM Today
Delete: “гд”
Редактор №2 4:37 PM Today
Delete: “ллы”
Редактор №2 4:36 PM Today
Replace: “дахь” with “ын”
Редактор №2 4:36 PM Today
Дэвтэр эсвэл журнал? Бунчинсүрэн, Энхтүвшин нартай ярилцаж тогтоод жигдлэх,
Редактор №2 4:36 PM Today
Арифметик?
Редактор №2 4:35 PM Today
Delete: “н”
Редактор №2 4:35 PM Today
Энэ 3 нэр томьёог хэлэлцэж жигдлэе.
Front office – dealers & traders /vice-presidents of the company with limits to make deal upto USD 100 millions, big girls and guys/. Very stressed out and usually unfriendly because of that. Chief dealer is responsible for the Front office.
Middle office: market research unit, specialized in targeted markets and products; usually prepares short presentations to help dealers or the front office to stay tuned to the market developments. Some small organizations delegate this function to Fron office. I will send you sample product Middle office usually prepares.
Back office – accounting and confirmation unit. This is where the auditor usually goes.
Not stressed out, that is why friendly for outsiders, including auditors.
Front office receives trading slips from the front office and sends out Deal conformation to the counterparties and trasfers money according to the confirmations. This should be separate and independent from the front office in order to get early warnings if something goes wrong in the Front office. Very simple, but very important rule.
Internal audit/control unit:
Independent audit / state audit / or peer review
Болж өгвөл Монголбанкны Улсбн валютын нөөцийн журмыг олж үзэх, чадахгүй бол Улсын валын нөөцийн удирдлага, Төв банкны тухай, Валютын зохицуулалтын тухай зэрэг хуулинд энэ мэт зарчим, нэр томьёо байж магад.
Мөн арилжааны томоохон банкуудын нөөцийн удирдлагын журам дүрмийг олж үзвэл сайн. Ихэнх нь нууцын зэрэглэлтэй учир Хандцоож орчуулагч, Очирсүх, Цэрэнпунцаг гм энэ тал дээр ажиллаж байсан эсвэл өнөө ажиллаж байгаа хүмүүсээс дэмжлэг авах.
Мөн Сангийн яам улсын өрийн удирдлага гэж сүүлийн үед нэлээд ярих болсон. Тэр чиглэлээр холбогдох мэргэжилтэнтэй уулзаж асууж лавлаж болох байх. Шаардлагатай бол бид уулзалт зохион абйгуулах, мөн зарим материалтай танилцахад дэмжлэг үзүүлэх албан тоот шийтгэж өгч болох юм.
Редактор №2 4:20 PM Today
Replace: “агдаж” with “ч”
Редактор №2 1:15 AM Today
Delete: “ад”
Редактор №2 1:15 AM Today
Replace: “хамрагдаж” with “хийлгэж”
Редактор №2 1:14 AM Today
Add: “гүйлгээний”
Редактор №2 1:14 AM Today
“Үүсмэл хэрэгсэл”, “хэлцэл” аль нь болох, хэлэлцэж тохирооод жигдлэх. Derivative гэдэг үгийг математикчид манийг дунд сургуульд байхад “уламжлал” гэж авдаг байсан, харин дилерүүд өнөө хүртэл “дериватив”-аар нь л авч яваа байх. Гэхдээ Монголбанкны нэр томьёоны тайлбар толь /Файлын нэр:
Bank of Mongolia - Financial glosarry_first draft 25т.
Байршил: C:\Users\Acer\Dropbox\Audit Standards Localization Team (ASLT)\AUDIT - ISSAI Project\TERMINOLOGY/–нд derived demand гэдгийг “үүсмэл эрэлт” хэмээн авсан байна. derivative гэдэг нэр томьёог тайлбарлаагүй боловч 4 удаа “дериватив” хэмээн дурдсан байна /34-36т. болон 74т./. Хайлт хийхэд дөт болгох үүднээс
Bank of Mongolia - Financial glosarry_first draft файлыг Word форматад хувилгаж Дропбоксд бас тавьсан болно. Өргөнөөр ашиглана уу.
Редактор №2 1:07 AM Today
Add: “зэрэг болно”
Редактор №2 1:07 AM Today
Replace: “нь” with “бол”
Редактор №2 1:07 AM Today
Add: “сайтай”
Редактор №2 1:07 AM Today
Delete: “сайтар”
Редактор №2 1:07 AM Today
Delete: “тэй”
Редактор №2 1:07 AM Today
Delete: “ууд”
Редактор №2 1:06 AM Today
Add: “ийг”
Редактор №2 1:06 AM Today
Delete: “огд”
Редактор №2 1:06 AM Today
Delete: “эгд”
Редактор №2 1:06 AM Today
Delete: “гд”
Редактор №2 1:06 AM Today
Delete: “агд”
Редактор №2 12:43 AM Today
Delete: “гд”
Редактор №2 12:42 AM Today
Delete: “ийг”
Редактор №2 12:42 AM Today
Delete: “гоор”
Редактор №2 12:42 AM Today
Delete: “гагд”
Редактор №2 12:42 AM Today
Add: “-ийг”
Редактор №2 12:42 AM Today
Add: “тайлагнаагүй”
Редактор №2 12:42 AM Today
Replace: “хамрагдсан” with “хийлгэсэн”
Редактор №2 12:41 AM Today
Delete: “мэдээлэгдээгүй”
Редактор №2 12:41 AM Today
Add: “тайлант хугацааны”
Редактор №2 12:41 AM Today
Delete: “тайлант хугацаанд болсон”
Редактор №2 12:40 AM Today
Replace: “Жишээлбэл” with “Үлгэрлэвэл”
Редактор №2 12:40 AM Today
Replace: “ад хамрагдаж” with “хийлгэж”
Редактор №2 12:32 AM Today
Replace: “аудитад” with “аудитын”
Редактор №2 12:31 AM Today
Replace: “үүсэх” with “буй болох”
Редактор №2 12:30 AM Today
“Холбоотой”, ”холбогдолтой” хоёр юугаараа ялгаатай вэ?
Редактор №2 12:28 AM Today
Replace: “тохирох” with “зохих”
Редактор №2 12:28 AM Today
Replace: “дүгнэлтийг” with “дүгнэлтээ”
Редактор №2 12:28 AM Today
Replace: “явуулж” with “хийж”
Редактор №2 12:27 AM Today
Replace: “Жишээлбэл” with “Тухайлбал”
Редактор №2 12:27 AM Today
Delete: “гда”
Редактор №2 12:26 AM Today
Delete: “ыг”
Редактор №2 12:26 AM Today
Replace: “мэдээллийг” with “сэлтийг”
Редактор №2 12:26 AM Today
Delete: “уул”
Редактор №2 12:25 AM Today
Delete space
Редактор №2 12:25 AM Today
Delete: “ыг”
Add space
Редактор №2 12:24 AM Today
Delete: “эгдэ”
Редактор №2 12:24 AM Today
Delete: “гда”
Редактор №2 12:24 AM Today
Add: “тавих”
Редактор №2 12:24 AM Today
Delete: “лалт”
Редактор №2 12:23 AM Today
Replace: “тавигдсан” with “бүрт”
Редактор №2 12:23 AM Today
Delete: “гда”
Редактор №2 12:23 AM Today
Replace: “Яамнаас” with “яамнаас”
Редактор №2 12:23 AM Today
Delete: “гда”
Редактор №2 12:22 AM Today
Replace: “үйл ажиллагааг” with “арга хэмжээ авч”
Редактор №2 12:22 AM Today
Replace: “үйл ажиллагааны” with “гэмт хэргийн”
Редактор №2 12:21 AM Today
Delete: “гда”
Редактор №2 12:08 AM Today
Эхтэй нягтлан тулгах, гүйлгээг хурдан шуурхай хийх гэдэг утгаар байна уу эсвэл банк хоорондын олон улсын төлбөр тооцооны SWIFT систем /Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunication
https://www.google.mn/search?q=SWIFT+wiki&rlz=2C1GGGE_usMN0537MN0537&oq=SWIFT+wiki&aqs=chrome..69i57j69i60l3j69i65l2.2608j0j1&sourceid=chrome&es_sm=93&ie=UTF-8/ -ын тухайд байна уу?
Редактор №2 11:35 PM Yesterday
Replace: “х шаардлагатай” with “вал зохино”
Редактор №2 11:35 PM Yesterday
Энэ хуваарийг хийгээгүйгээс Английн хатан хааны хувийн хадгаламжаа байршуулж байсан Барингс хэмээх 200 гаруй жилийн түүхтэй банкийнг Сингапур дахь нэг салбар нь дампууруулж, Английн төв банк түүнийг Ай Эн Жи хэмээх Голландын банкинд
1 паундын нэрлэсэн үнээр зарсан, харин буруутай ахлах дилер Ник Лийсон гэгч залуу мэдээж “дээлээ нөмөрсөн” бөгөөд шоронгоос гарч ирэхэхд нь эхнэр нь хаяад өөр залуутай суусан байдаг билээ. Бид улс орон, байгууллага хийгээд хувь хүний ч хувь заяаг шийдэх чухал бичиг браимт дээр ажиллаж байгаа билээ. Тиймээс, хүний ой тойнд ортол сайтар найруулж бичье.
Редактор №2 11:32 PM Yesterday
Дээр бас нэр байдлаар орчуулсан байсан. Монголбанк, хөрөнгийн бирж, Санхүүгийн зохицуулах хорооныхонтой холбогдож энэ нэр томьёог цэгцэлэх.
Редактор №2Монголбанкны тухай хуулинд энэ тухайд нэлээд зүйл байгаа. Уншина уу.
11:32 PM Yesterday
Редактор №2 11:32 PM Yesterday
үнэ цэнэ
үнэ цэн?
8 дугаар сарын 26-ны өдрийн техник-аргазүйн уулзалтаар энэ үг хэллэгийг хэрхэн бичихийг тогтсон. Судалж, жигдлэх.
Редактор №2 11:32 PM Yesterday
Сангийн яам биш үү?
Редактор №2 8:53 PM Yesterday
Delete: “гд”
Редактор №2 “Ба”, “-гд”-ийн тухай блог дээр нийтлэл байгаа.
11:32 PM Yesterday
Редактор №2 11:32 PM Yesterday
“Trading platform” ч, юм уу дийлингийн систем гэж алга уу?
Редактор №2 11:31 PM Yesterday
Replace: “төлөвлөн” with “төлөвлөх”
Редактор №2 11:31 PM Yesterday
Delete: “ууд”
Редактор №2 11:31 PM Yesterday
Add: “зэрэг”
Редактор №2 11:30 PM Yesterday
Replace: “боломжтойгоор” with “боломжтой байдлаар”
Редактор №2 11:29 PM Yesterday
Delete: “ыг”
Редактор №2 11:28 PM Yesterday
Delete: “ыг”
Редактор №2 11:28 PM Yesterday
Replace: “лтыг явуулах болно” with “вал зохилтой”
Редактор №2 11:24 PM Yesterday
Add: “нягтлан”
Редактор №2 11:23 PM Yesterday
Delete: “агд”
Редактор №2 11:23 PM Yesterday
Add: “ийг”
Редактор №2 11:23 PM Yesterday
Add: “газар,”
Редактор №2 11:22 PM Yesterday
Replace: “Төв” with “төв”
Редактор №2 11:22 PM Yesterday
Replace: “Засгийн” with “засгийн”
Редактор №2 11:21 PM Yesterday
Replace: “Энэхүү ажил” with “Ажил”
Редактор №2 11:21 PM Yesterday
Replace: “хуваарилалт” with “энэхүү хуваарь”
Редактор №2 11:18 PM Yesterday
Replace: “Банкнаас” with “банкнаас”
Редактор №2 11:17 PM Yesterday
Delete: “байх болно”
Редактор №2 11:17 PM Yesterday
Delete: “ын”
Редактор №2 11:17 PM Yesterday
Replace: “,” with “бүхий”
Редактор №2 11:16 PM Yesterday
Delete: “уудыг”
Редактор №2 11:16 PM Yesterday
Delete: “г”
Редактор №2 11:16 PM Yesterday
Delete: “ийг”
Редактор №2 11:16 PM Yesterday
Replace: “Янз бүрийн санхүүгийн” with “Санхүүгийн янз бүрийн”
Редактор №2 11:15 PM Yesterday
Replace: “хуваарилалтыг” with “хуваарийг”
Редактор №2 11:15 PM Yesterday
Replace: “үр дагавар гар” with “уршиг тари”
Редактор №2 11:15 PM Yesterday
Replace: “боломжтой” with “эрсдэлтэй”
Редактор №2 11:10 PM Yesterday
Replace: “компютер” with “компьютер”
Редактор №2 11:10 PM Yesterday
Replace: “компютер” with “компьютер”
Редактор №2 11:10 PM Yesterday
Replace: “системийг” with “түүнийг”
Редактор №2 11:10 PM Yesterday
Replace: “компютер” with “компьютер”
Редактор №2 11:10 PM Yesterday
Replace: “компютер” with “компьютер”
Редактор №2 11:09 PM Yesterday
Delete: “ыг”
Редактор №2 11:09 PM Yesterday
Replace: “болон” with “,”
Редактор №2 11:09 PM Yesterday
Delete: “ыг”
Редактор №2 11:09 PM Yesterday
Delete: “г”
Редактор №2 11:08 PM Yesterday
Replace: “Хүснэгт 2-оор” with “2 дугаар хүснэгтээр”
Редактор №2 11:04 PM Yesterday
Delete: “г”
Редактор №2 11:02 PM Yesterday
Delete: “гд”
Редактор №2 10:30 PM Yesterday
Replace: “ыг” with “ж”
Редактор №2 10:29 PM Yesterday
Replace: “нь” with “ыг”
Редактор №2 10:29 PM Yesterday
Delete: “гд”
Редактор №2 10:29 PM Yesterday
Replace: “гол” with “үндсэн”
Редактор №2 10:28 PM Yesterday
Add: “зохих ёсоор, бүрэн гүйцэд, үнэн зөв”
Редактор №2 10:27 PM Yesterday
Delete: “гд”
Редактор №2 10:27 PM Yesterday
Replace: “хуваарилалт” with “хуваарь”
Редактор №2 10:27 PM Yesterday
Delete: “гд”
Редактор №2 10:27 PM Yesterday
Delete: “гд”
Редактор №2 10:26 PM Yesterday
Delete: “гд”
Редактор №2 10:25 PM Yesterday
Replace: “шалгадаг” with “хяналт тавьж ажиллах”
Редактор №2 10:24 PM Yesterday
Add: “Үүнд:”
Редактор №2 10:23 PM Yesterday
Replace: “явуулах” with “эрхлэх”
Редактор №2 10:23 PM Yesterday
Replace: “жишээлбэл” with “үлгэрлэвэл”
Редактор №2 10:23 PM Yesterday
Replace: “төлөлтийг” with “төлбөрийг”
Редактор №2 10:22 PM Yesterday
Replace: “төлөлт” with “төлбөр”
Редактор №2 10:22 PM Yesterday
Replace: “жишээ нь” with “жишээлбэл”
Редактор №2 10:21 PM Yesterday
Delete: “өндөр”
Редактор №2 10:20 PM Yesterday
Replace: “олголтын” with “авах”
Редактор №2 10:20 PM Yesterday
Delete: “эгд”
Редактор №2 10:20 PM Yesterday
Replace: “төлөлтийн” with “төлбөр хийх”
Редактор №2 10:04 PM Yesterday
Replace: “гүйцэтгэсэн” with “хийсэн”
Редактор №2 10:03 PM Yesterday
Replace: “хариуцлагаа биелүүл” with “үүргээ гүйцэтг”
Редактор №2 10:02 PM Yesterday
Replace: “опцион” with “опшин [Редактор: Option]-”
Дээр бас нэр байдлаар орчуулсан байсан. Монголбанк, хөрөнгийн бирж, Санхүүгийн зохицуулах хорооныхонтой холбогдож энэ нэр томьёог цэгцэлэх.
Редактор №2Монголбанкны тухай хуулинд энэ тухайд нэлээд зүйл байгаа. Уншина уу.
11:32 PM Yesterday
Редактор №2 11:32 PM Yesterday
үнэ цэнэ
үнэ цэн?
8 дугаар сарын 26-ны өдрийн техник-аргазүйн уулзалтаар энэ үг хэллэгийг хэрхэн бичихийг тогтсон. Судалж, жигдлэх.
Редактор №2 11:32 PM Yesterday
Сангийн яам биш үү?
Редактор №2 8:53 PM Yesterday
Delete: “гд”
Редактор №2 “Ба”, “-гд”-ийн тухай блог дээр нийтлэл байгаа.
11:32 PM Yesterday
Редактор №2 11:32 PM Yesterday
“Trading platform” ч, юм уу дийлингийн систем гэж алга уу?
Редактор №2 11:31 PM Yesterday
Replace: “төлөвлөн” with “төлөвлөх”
Редактор №2 11:31 PM Yesterday
Delete: “ууд”
Редактор №2 11:31 PM Yesterday
Add: “зэрэг”
Редактор №2 11:30 PM Yesterday
Replace: “боломжтойгоор” with “боломжтой байдлаар”
Редактор №2 11:29 PM Yesterday
Delete: “ыг”
Редактор №2 11:28 PM Yesterday
Delete: “ыг”
Редактор №2 11:28 PM Yesterday
Replace: “лтыг явуулах болно” with “вал зохилтой”
Редактор №2 11:24 PM Yesterday
Add: “нягтлан”
Редактор №2 11:23 PM Yesterday
Delete: “агд”
Редактор №2 11:23 PM Yesterday
Add: “ийг”
Редактор №2 11:23 PM Yesterday
Add: “газар,”
Редактор №2 11:22 PM Yesterday
Replace: “Төв” with “төв”
Редактор №2 11:22 PM Yesterday
Replace: “Засгийн” with “засгийн”
Редактор №2 11:21 PM Yesterday
Replace: “Энэхүү ажил” with “Ажил”
Редактор №2 11:21 PM Yesterday
Replace: “хуваарилалт” with “энэхүү хуваарь”
Редактор №2 11:18 PM Yesterday
Replace: “Банкнаас” with “банкнаас”
Редактор №2 11:17 PM Yesterday
Delete: “байх болно”
Редактор №2 11:17 PM Yesterday
Delete: “ын”
Редактор №2 11:17 PM Yesterday
Replace: “,” with “бүхий”
Редактор №2 11:16 PM Yesterday
Delete: “уудыг”
Редактор №2 11:16 PM Yesterday
Delete: “г”
Редактор №2 11:16 PM Yesterday
Delete: “ийг”
Редактор №2 11:16 PM Yesterday
Replace: “Янз бүрийн санхүүгийн” with “Санхүүгийн янз бүрийн”
Редактор №2 11:15 PM Yesterday
Replace: “хуваарилалтыг” with “хуваарийг”
Редактор №2 11:15 PM Yesterday
Replace: “үр дагавар гар” with “уршиг тари”
Редактор №2 11:15 PM Yesterday
Replace: “боломжтой” with “эрсдэлтэй”
Редактор №2 11:10 PM Yesterday
Replace: “компютер” with “компьютер”
Редактор №2 11:10 PM Yesterday
Replace: “компютер” with “компьютер”
Редактор №2 11:10 PM Yesterday
Replace: “системийг” with “түүнийг”
Редактор №2 11:10 PM Yesterday
Replace: “компютер” with “компьютер”
Редактор №2 11:10 PM Yesterday
Replace: “компютер” with “компьютер”
Редактор №2 11:09 PM Yesterday
Delete: “ыг”
Редактор №2 11:09 PM Yesterday
Replace: “болон” with “,”
Редактор №2 11:09 PM Yesterday
Delete: “ыг”
Редактор №2 11:09 PM Yesterday
Delete: “г”
Редактор №2 11:08 PM Yesterday
Replace: “Хүснэгт 2-оор” with “2 дугаар хүснэгтээр”
Редактор №2 11:04 PM Yesterday
Delete: “г”
Редактор №2 11:02 PM Yesterday
Delete: “гд”
Редактор №2 10:30 PM Yesterday
Replace: “ыг” with “ж”
Редактор №2 10:29 PM Yesterday
Replace: “нь” with “ыг”
Редактор №2 10:29 PM Yesterday
Delete: “гд”
Редактор №2 10:29 PM Yesterday
Replace: “гол” with “үндсэн”
Редактор №2 10:28 PM Yesterday
Add: “зохих ёсоор, бүрэн гүйцэд, үнэн зөв”
Редактор №2 10:27 PM Yesterday
Delete: “гд”
Редактор №2 10:27 PM Yesterday
Replace: “хуваарилалт” with “хуваарь”
Редактор №2 10:27 PM Yesterday
Delete: “гд”
Редактор №2 10:27 PM Yesterday
Delete: “гд”
Редактор №2 10:26 PM Yesterday
Delete: “гд”
Редактор №2 10:25 PM Yesterday
Replace: “шалгадаг” with “хяналт тавьж ажиллах”
Редактор №2 10:24 PM Yesterday
Add: “Үүнд:”
Редактор №2 10:23 PM Yesterday
Replace: “явуулах” with “эрхлэх”
Редактор №2 10:23 PM Yesterday
Replace: “жишээлбэл” with “үлгэрлэвэл”
Редактор №2 10:23 PM Yesterday
Replace: “төлөлтийг” with “төлбөрийг”
Редактор №2 10:22 PM Yesterday
Replace: “төлөлт” with “төлбөр”
Редактор №2 10:22 PM Yesterday
Replace: “жишээ нь” with “жишээлбэл”
Редактор №2 10:21 PM Yesterday
Delete: “өндөр”
Редактор №2 10:20 PM Yesterday
Replace: “олголтын” with “авах”
Редактор №2 10:20 PM Yesterday
Delete: “эгд”
Редактор №2 10:20 PM Yesterday
Replace: “төлөлтийн” with “төлбөр хийх”
Редактор №2 10:04 PM Yesterday
Replace: “гүйцэтгэсэн” with “хийсэн”
Редактор №2 10:03 PM Yesterday
Replace: “хариуцлагаа биелүүл” with “үүргээ гүйцэтг”
Редактор №2 10:02 PM Yesterday
Replace: “опцион” with “опшин [Редактор: Option]-”
2014-10-03
Харь холоос багшаа дурсахуй
Л. Батбаяр
www.dayarmongol.com
Их Сургуулийн 3-р дамжаанд Үгийн сангийн хичээлийг амьддаа домог болон алдаршсан эрдэмтэн багш Чой. Лувсанжав бидэнд зааж билээ. Б.Ринчин, Ц.Дамдинсүрэн, Ш.Лувсанвандан, М.Гаадамба тэргүүтнээс номын дуу сонсох завшаан дутсан ч Чой.Лувсанжав, С.Дулам, Ч.Билигсайхан, Чоймаа, Баянсан, Буянтогтох зэрэг эрдэмтэй чадалтай багш нараас номын дуу сонсох сайхан завшаан бидэнд оногджээ.
Орчуулгын хэл найруулгаар дүүрсэн сонин хэвлэл, ном уншсаар байгаад орчуулгын монгол хэл, сэтгэлгээтэй болж өсч хүмүүжсэн бидэнд Чой.Лувсанжав багшийн амнаас гарах үгс жинхэнэ монгол хэл, найруулгын амтыг мэдрүүлдэг сэн. Багш маань өөрөө том эрдэмтэн атлаа бас бага зүйлээс суралцдаг байсны нэг жишээг өөрөө ярьсныг дамжуулая. Ажлаа тараад харьж иртэл хөршийн залуу түлээг нь хагалаад хураагаад тавьж байна гэнэ. Багш маань баярлаад:
- Ээ, яасан сайн хүү вэ гэж.
Тэгсэн тэр залуу:
- Өө яахав, Тан зэргийн хүнд над зэргийн залуу энэ зэргийн тус хүргэлгүй яах вэ гэжээ. Сайхан монгол найруулгатай ярьж байгаа юм шүү гэж багш маань ярьж билээ. Дашрамд дурдахад монгол хүн баярлаж талархахдаа одоогийн орчуулгын хэлээр: - Баярлалаа
- Зүгээр, зүгээр гэдэггүй. Харин хүн нэг сайхан үзэг бэлэглэвэл:
- Ээ ёстой гялайлаа. Би ийм нэг сайхан үзэгтэй болох юм сан гэж бодоод явсан юм гэж баярласнаа илэрхийлдэг гэхчлэн ярихад “орчуулгын хэлтэй” бидэнд ёстой л харь гарагаас ирсэн мэт сонсогддог байж билээ.
- Сайхан үг хэллэгүүд орчин үед их мартагдаж, орхигдож байна. Жишээ нь, морьтын хишиг явганд, Моломын хишиг Чойнжуурт гэдэг юм. Гэтэл одоо сүүлийн хэсгийг нь хүмүүс мэдэхгүй болж. Чойнжуур гэж ядарсан эр байж, Молом нь хазаар гүйлгэдэг эр байж.
- Сайн байна уу гэдэг бол хүмүүс нүүр нүүрээрээ уулзаад хэлдэг үг болохоос захидлын үг биш гээд ярихаар нь мань мэт нь бас л харийн хүн болж хоцорно. Багш маань Сүхбаатар жанжны Хатанбаатарт бичсэн захидал, Жамъян гүнгийн захидал, Хичээнгүй сайд Цэрэндоржийн захидлыг иш татан ярина. Саявтар зориуд сонирхоод Ц.Дамдинсүрэн гуайн түүвэр зохиолын 3-р ботийн бичиг захидалтай хэсгийг эргэж уншлаа. Нээрээ л ахмад эрдэмтэн маань захидал бичихдээ Сайн байна уу гэж эхлээгүй, ер нь сайн байна уу гээгүй байна. Ахмад эрдэмтэнд маань захидал илгээсэн Бартольд нарын гадаадын эрдэмтэд ч Сайн байна уу гэсэнгүй.
Сайхан сүмийн барилгыг шаазгай шувуу гутаана
Сайхан монгол найруулгыг “ба”, “гд” гутаана гээд л заримдаа бас уран сайхан холбож, зүйрлэж ярина. –гд гэдэг дагаврыг хүн аргагүйн эрхэнд үйлдэх зүйлд хэрэглэнэ. Хоригдох, баригдах, туугдах. Гэтэл Монцамэ-гийнхэн Үзэсгэлэн нээгдэв гэж бичдэг. Тэр үзэсгэлэнг чинь цаана нь хүн л нээж байгаа, тэгэхээр Үзэсгэлэн нээв гэх ёстой юм гэдэг сэн.
Орчуулгын хэл найруулгаар дүүрсэн сонин хэвлэл, ном уншсаар байгаад орчуулгын монгол хэл, сэтгэлгээтэй болж өсч хүмүүжсэн бидэнд Чой.Лувсанжав багшийн амнаас гарах үгс жинхэнэ монгол хэл, найруулгын амтыг мэдрүүлдэг сэн. Багш маань өөрөө том эрдэмтэн атлаа бас бага зүйлээс суралцдаг байсны нэг жишээг өөрөө ярьсныг дамжуулая. Ажлаа тараад харьж иртэл хөршийн залуу түлээг нь хагалаад хураагаад тавьж байна гэнэ. Багш маань баярлаад:
- Ээ, яасан сайн хүү вэ гэж.
Тэгсэн тэр залуу:
- Өө яахав, Тан зэргийн хүнд над зэргийн залуу энэ зэргийн тус хүргэлгүй яах вэ гэжээ. Сайхан монгол найруулгатай ярьж байгаа юм шүү гэж багш маань ярьж билээ. Дашрамд дурдахад монгол хүн баярлаж талархахдаа одоогийн орчуулгын хэлээр: - Баярлалаа
- Зүгээр, зүгээр гэдэггүй. Харин хүн нэг сайхан үзэг бэлэглэвэл:
- Ээ ёстой гялайлаа. Би ийм нэг сайхан үзэгтэй болох юм сан гэж бодоод явсан юм гэж баярласнаа илэрхийлдэг гэхчлэн ярихад “орчуулгын хэлтэй” бидэнд ёстой л харь гарагаас ирсэн мэт сонсогддог байж билээ.
- Сайхан үг хэллэгүүд орчин үед их мартагдаж, орхигдож байна. Жишээ нь, морьтын хишиг явганд, Моломын хишиг Чойнжуурт гэдэг юм. Гэтэл одоо сүүлийн хэсгийг нь хүмүүс мэдэхгүй болж. Чойнжуур гэж ядарсан эр байж, Молом нь хазаар гүйлгэдэг эр байж.
- Сайн байна уу гэдэг бол хүмүүс нүүр нүүрээрээ уулзаад хэлдэг үг болохоос захидлын үг биш гээд ярихаар нь мань мэт нь бас л харийн хүн болж хоцорно. Багш маань Сүхбаатар жанжны Хатанбаатарт бичсэн захидал, Жамъян гүнгийн захидал, Хичээнгүй сайд Цэрэндоржийн захидлыг иш татан ярина. Саявтар зориуд сонирхоод Ц.Дамдинсүрэн гуайн түүвэр зохиолын 3-р ботийн бичиг захидалтай хэсгийг эргэж уншлаа. Нээрээ л ахмад эрдэмтэн маань захидал бичихдээ Сайн байна уу гэж эхлээгүй, ер нь сайн байна уу гээгүй байна. Ахмад эрдэмтэнд маань захидал илгээсэн Бартольд нарын гадаадын эрдэмтэд ч Сайн байна уу гэсэнгүй.
Сайхан сүмийн барилгыг шаазгай шувуу гутаана
Сайхан монгол найруулгыг “ба”, “гд” гутаана гээд л заримдаа бас уран сайхан холбож, зүйрлэж ярина. –гд гэдэг дагаврыг хүн аргагүйн эрхэнд үйлдэх зүйлд хэрэглэнэ. Хоригдох, баригдах, туугдах. Гэтэл Монцамэ-гийнхэн Үзэсгэлэн нээгдэв гэж бичдэг. Тэр үзэсгэлэнг чинь цаана нь хүн л нээж байгаа, тэгэхээр Үзэсгэлэн нээв гэх ёстой юм гэдэг сэн.
Багшийнхаа лекцийг сонсож суухад заримдаа сэтгэл дотор минь нэг бодол орж ирдэг нь:
- Манайхан ер нь сонин улс юм гэсэн хачирхал. Б.Ринчин гуай зааж сургаад л байдаг, Ц.Дамдинсүрэн гуай хэлж өгөөд л байдаг, Чой.Лувсанжав багш маань засч залруулаад л байдаг, яг хэвээрээ, бахь байдгаараа яваад байдаг, үгийг нь авдаггүй. Буруугаа засдаггүй.
- Хотын гудамжаар явж байхад таньдаг хүн ирж явбал өргөн гудамж бол би нөгөө захыг нь бариад явчихдаг, нарийн гудамж бол замын нөгөө талд гараад явчихдаг байсан. Тэгээд л гудамжинд таараад “За сонин сайхан... за тэгээд...” гээд л салж өгөхгүй элдвийн дэмий юм ярьж зогсохын оронд бушуухан хариад номоо үзмээр байна шүү дээ, багш нь. Би оюутан байхдаа ч, Их Сургуулийн багш болсон хойноо ч, Сангийн аж ахуйд тариа ногоо хураах ажилд явж байхдаа номоо үзээд л явдаг байсан. Энэ хашааны булангаас тэр хашааны өнцөг хүртэл бас ч гэж хэчнээн алхам газар байгаа билээ. Би нэг гартаа шуудайтай төмсөө чирээд, нөгөө гартаа номоо бариад үзээд явдаг сан. Хүмүүс эхлээд намайг гажигтай, юмтай, номын цагаан солиотой энэ тэр гэлцдэг байсан. Дэд эрдэмтний зэргээ хамгаалахад минь тэр яриа хэсэгтээ намжаад, доктороо хамгаалаадахсан чинь бүр нам болсон.
- Манай радио, телевизийнхэн Та энэ тухайгаа ярихгүй юу? гэх юм. Цаад хүн нь “Ярихгүй” гэж болно. Та ярьж өгнө үү? гэвэл зохистой.
- Манай дарга нар гадаадынхантай уулзаад ярьж байхдаа байсгээд л и гээд орос үг хавчуулах юм. Орчуулж байгаа би наана нь бүр өмнөөс нь иччих юм.
- Намын шийдвэр – амьдралд гээд л бичих юм. Намын шийдвэр чинь амьдралд байхгүй өөр хаана байх юм.
Багш нь англиар орчуулахдаа амьдралд гэдгийг нь зүгээр орхичихдог юм гэхчлэн ярьдаг сан. Багшийн тэр яриануудыг санахуй, тэнэгүүдийн дунд багш минь хэцүү байсан байх даа гэж санагддаг юм.
Унаган жороо морин
Олойрт харын нүдэнд
Салга явдалтай харагдана.
Ухаант мэргэн хүмүүн
Олон тэнэгийн дунд
Солиотой юм шиг үзэгдэнэ гэсэн нэг лут шүлэг, П.Бадарч гуайнх билүү дээ, санаанд ордог сон. Багш маань асуулт тавиад анги тойруулан харж:
- Ердөө ганцхан хүүхэд мэдэж байна гэж үү? (Тэр ганц нь мэдээж би. А-я-я, би бас ланжгар байгаа биз. Ха – ха.) Ангийн 30 хүүхдээс арваад нь гар өргөж байх ёстой ш дээ. Энэ муу ёр шүү гэдэг сэн.
Манай ангид Мажид хэмээх афган залуу байсан. Эх оронд нь дайн дажинтай байсан болохоор дайжин дутаасан зам нь Монголд авчирсан болохоос монгол хэл сурч монгол судлаач болох гэсэн хүн биш гэж би боддог юм. Лав л миний мэдэхээс 5 жил болоход мань эр Сайн байна уу-тай л хоцорсон дог. Харин Чой.Лувсанжав багш маань юм бүхнийг номын нүдээр харах ажээ. Нэг өдөр багш маань Мажидын уншиж байсан нутгийнх нь сониныг авч үзээд бидэнд:
- Иш-ш, хүүхдүүд минь, та нар энэ хүнээс энэ хэлийг нь, энэ бичигтэй нь аваад үлдвэл мөн их хэрэг байна санж гэж билээ. Даанч манай ангид тийм “хэрэгтэй” оюутан байсангүй.
1988 онд би “Залуучуудын Үнэн” сониноор нэлээд “эргэлддэг” байлаа. Нэг өдөр яваад орсон чинь “Алив, Батбаяр аа, энэ яаралтай материал! Хурдхан орчуулаад дуусгаадах” гэлээ, М.Хатанбаатар нарийн бичгийн дарга. “Хуудаснаас хуудас дамжуулан” гэснийг нь “хуудас бүрт” гэхчлэн засч, дуусгаад ... Чой. Лувсанжав багшаа саналаа. Тэдний орчуулаад ир гэсэн өөр нэг нийтлэлийг орчуулчихаад багшаасаа асууж, “бат араанд” нь хийгээд очиё гээд, багшийн эрхэлдэг Гадаад хэлний тэнхимийн үүдтйг сахиад зогсчихлоо. Багш маань ч түмэн завгүй хүн юм, би ч мөн тэвчээртэй хүлээлээ. “Ээ бас салдаггүй хүүхэд юм” гээд багш минь миний урмыг бодсон биз, миний орчуулсныг хянан тохиолдуулахдаа орос эхийг нь огт хараагүй атлаа “энэ цаад орос хэлээрээ ийм үг байна, чи ингэж махчлан орчуулжээ, энэ чинь монгол найруулгаар бол ингэсэн үг” гэхчлэн сайхан монгол найруулгатай болгоод янзлаад өглөө. Би ч бөөн баяр. Сониныхонд нөгөө засч янзлуулсан орчуулгаа өгчихөөд “хуудаснаас хуудас дамжуулан” гэж монголчилдог улсад гайхуулах юмтай боллоо гээд маадгар сууж байтал гэрийн утас хангинав. Сонины ажилтан: - “Өө, Батбаяр аа, чи хайран материал алаад хаячихжээ!” гэж байна. Би чихэндээ итгэсэнгүй. “Би бүр багшаасаа асуугаад, засуулаад...” гэж эг маг дугартал “Өө, чааваас, багш чинь юм мэддэггүй амьтан юм байна даа” гэж тачигналаа. Тэд хүн андуураагүй, өөр материал ч андуураагүй, яг маниус шигээ модон орчуулгын молхи унаатайгаа буруу замаар “давхиж” яваа улс байна даа гэдгийг ч таамаглалаа, таамагласныг минь батлах мэт өнөө нийтлэл чинь “Залуучуудын Үнэн” дээр яг-г анх миний орчуулсанархуугаар дурайгаад гараад ирдэг. Өө хөөрхий минь гэж, “Залуучуудын Үнэн”-ийнхний болоод миний мэддэг монгол хэл тун ч ойролцоо болж таарлаа. Эл тохиолыг би “Хэн нь илүү монголч вэ” гэж, “Сонин тохиол”-доо оруулсан гэж байгаа. Ха-ха.
Нэг удаа багш маань бидэнд өөртөө тохиосон нэг явдлыг ярьсан нь, биеэ магтан гайхуулах гэсэндээ огт бус, эрдэм ном чухал, залуудаа ном үз гэдэг үгээ л хэлж байгаа юм, Европын нэг соц. оронд хэл шинжлэлч эрдэмтдийн хуралд багш маань оролцжээ. Хурлын завсарлагаар гадаадын хэдэн эрдэмтэнтэй нэг ширээ тойроод цай, кофе уусан шиг сууж. Цаадуул нь жижигхэн улсын багашигхан эрдэмтэн гэж үзээд багшийг маань тоож авч хэлэлцдэггүй гэнэ. Томроод, багшийн үгэнд хариулахгүй ч байх шиг.
- Тэгэхээр нь би мажар эрдэмтэнтэй нь германаар яриад, герман эрдэмтэнтэй нь англиар яриад, орос эрдэмтэнтэй нь польшиор яриад, польш эрдэмтэнтэй нь мажараар яриад... Тэгсэн тэдний надад хандах хандлага, харилцаа их өөр болсон.
- Ер нь гадаадад очиход гадны эрдэмтэд надаас хоёрхон зүйл л сонирхдог. Та хэдэн хэл мэдэх вэ? Та хэчнээн, ямар ном бүтээлтэй вэ?
Муу хүн үхэж өгдөггүй, сайн хүмүүс нь түрүүлээд явчихдаг гэж үг байдаг, үнэн ч юм шиг. Сайн нигуртай, сайхан багш минь Тэнгэрийн орноо заларч дээ. Бурхан Будда биш ч гэсэн, ялж төгс нөгцөж дээ, багш минь. Тэнгэр диваажингийн тэр сайхан оронд багш минь Б.Ринчин, Ц.Дамдинсүрэн, Ш.Лувсанвандан нарын номын багш нартайгаа учраад номоо үзэж суугаа байх даа. Номын их багшийгаа хожуухан ч гэлээ, дутуухан ч гэлээ дурслаа даа. Дурсаагүйгээс, дугараагүйгээс арай л дээр юм сан уу гэж мунхагланам.
2014-10-02
Бурхан буян хайрлаж, чөтгөр чөлөө өгвөл бодсон юм багагүй
Ц.Шагдарсүрэн
“Монгол хэлний тайлбар толь” хэмээх зузаан ном хэвлэгдэн гарсаар даруй 40-өөд жилийн нүүр үзлээ. Олон түмний дунд “Цэвэлийн ногоон толь”гэж алдаршсан энэ номыг зохиогчийн хүү, Төрийн шагналт эрдэмтэн Ц.Шагдарсүрэн сонин хэвлэлийнхнээс “зай барьдаг” хэдий ч аавынхаа талаар ярилцахаас татгалзсангүй. Тэрбээр сонинд анх удаа дэлгэрэнгүй ярилцлага өгч байгаа нь энэ болой.-Аав тань “Монгол хэлний тайлбар толь” хэмээх алдарт бүтээлээ туурвих үед та хэдэн настай байсан бэ? Энэ бүтээлээ хэрхэн яаж хийсэн бол?
-Аав толио арав гаруй жил хийж, 1966 онд хэвлүүлсэн. Тэр үед нь би МУИС-ийн төгсөх буюу V ангид байсан юм. Уг толь дотоод гадаадад гарсан нь дараа дараагийн монгол толгойтой бүх толийн суурь болсон төдийгүй Монголын судлалд шинэ үеийг нээсэн гэж Францын монголч эрдэмтэн Франсуаз Обен профессорын бичсэн үнэлгээг хэлмээр байна.
-Танай аавыг Судар бичгийн хүрээлэнгийн анхны томоохон эрдэмтдийн нэг, сонирхолтой намтартай хүн гэдэг.
-Аавын намтрын тухайд тийм шүү, сонин. Аав 1902 онд одоогийн Баянхонгор аймгийн Галуут суманд нэгдсэн Мандал сумын Талын толгой гэдэг газар төрсөн. Долоотойгоосоо Чин сүжигт Номун хан хутагтын хүрээнд шавилж, нэг өвгөн ламынд суудаг байсан гэдэг. Тэр үед Өвөрлөгч нутгаас Хайсан гүн, Дандаа шансан хэмээгч Чимэддорж, харчины Мөнхтогтох шансан зэрэг боловсрол өндөр хэдэн хүн Монголд ирээд, цаг үеийн байдлаас энд тэнд суурьшин суух болсон юм гэнэ билээ. Жишээ нь Хайсан гүн Монголын нэг нөлөө бүхий түшмэлийн гэрт тогоочоор, Мөнхтогтох шансан Сайн ноён хан аймгийн Чин сүжигт Номун хан хутагтын шавь (хутагтын тэргүүлсэн, хошуутай адил засаг захиргааны нэгж)-д 1914 онд бага сургууль байгуулж, багшлах болсон ажээ. Дандаа шансан бол “Юань улсын судар”-ыг орчуулсан хүн. Аавын багш өвгөн лам “...Цаг өөр болно. Чи тэр сургуульд орсон нь дээр байх” гэж зөвлөсөн гэдэг. Ийм алсын хараатай хүнийг монголчууд “цаг мэдэх хүн” гэдэг юм. Тэгээд аав минь тэр сургуульд орж монгол бичиг, хятад, манж хэл, сампин, тоо бодлого үзжээ. Бас Мөнхтогтох шансан Хятадын “Жин Пин Мэй” хэмээх сонгодог зохиол, Хүннү- гийн түүхэнд холбогдох “Хэ Ван Юаны бичиг” зэрэг зохиолыг орчуулан дуудахад шавь нар нь бичин авч дэвтэрлэдэг байжээ.
Тэгээд нэг хувийг нь улаан торгоор хавтаслаж Богдын номын санд, нөгөөг нь шар торгоор хавтаслаж Гэгээний номын санд өргөдөг байсан гэх бөгөөд одоо Улсын Төв номын санд буй орчуулгууд нь тэр бөлгөө. Тэгээд аав минь 1917 онд сургуулиа төгсгөөд шавийнхаа тамгын газарт нэг бичээчийн цалингаар хоёр хүн ажиллуулдаг тал бичээчээр биеийн хүчин үнэлж эхэлсэн юм гэдэг. Улмаар 1923 онд Оюунтны сургуульд элсэхээр Их хүрээнээ орж ирсэн боловч элсэлт өнгөрсөн байсан учир Засгийн газар бичээч бөгөөд нягтлан бодогчоор ажиллаж, 1924 оноос Цэцэрлэг Мандалын аймагт суух Засгийн газрын Төлөөний түшмэлийн туслахаар шилжин ажиллаж, жинхэнэ төлөөний түшмэл нь очоогүй тул түүний албыг 1926 онд уг албыг татан буулгатал хаажээ.
-Аавыг тань нэгэн үе Ардыг гэгээрүүлэх яаманд ажиллаж байсан гэж сонссон.
-Хожим аав минь Улаанбаатар хотноо эргэн ирж, Эрдэнэбатхан сайдтай Ардыг гэгээрүүлэх яамнаа Ардыг боловсруулах хэлтсийн дарга бөгөөд Яамны эрхэлсэн түшмэл (одоогийн жишгээр дэд сайд), Гадаадад суралцагчдыг эрхэлсэн комиссын нарийн бичгийн даргаар тус тус хавсран ажилласан байдаг. Энэ үеийн ажил байдлыг нь яльгүй тодруулахад, 1929 оны “Ардын нам” гэдэг сэтгүүлд аавын “Эрдэм боловсролын тухай” гэдэг нэг өгүүлэл гарсан бөгөөд энэ нь чухамдаа тухайн үеийн улс даяарх бүх сургууль, нас хүйсээр нь гаргасан сурагчдын тоо, улсаас гаргасан зардал болон гүйцэтгэл, ЗХУ, Герман, Францад сурч байсан сурагч оюутанд холбогдох дээрх мэт бүх баримтын тайлан бөгөөд зардал сүйтгэлийг задгай мөнгөтэй нь тооцсон байдаг нь одоо үзэхүл үлэмж нарийн байсныг харж болохоос гадна боловсролын түүхийг судлах хүнд анхаарахгүй байхыг аргагүй судлагдахуун гэдгийг дурдмаар байна. Аав минь энэ үед Ардыг гэгээрүүлэх яамны захиалагчаар ажиллаж, Улсын хэвлэх үйлдвэрийн барилгыг Германы Дебель инженерийн зураг төслөөр захиалан бариулж, сүүлд өргөтгөлийг нь залган нэмжээ. Гадаадад хэдэн зуун жил болсон түүхэн байшин барилгаараа бахархдаг байтал одоо уг байшин дээвэргүй балгас болсныг харахад эрхгүй бухимдмаар байдаг.
-Аав тань Х.Чойбалсангийн шийдвэрээр улсын хилийн гэрээ хэлэлцээр хийх бэлтгэл ажилд оролцож байсан гэл үү?
-Энэ үеэс аав минь Судар бичгийн хүрээлэнгийн сул буюу орон тооны бус оюунтан болж судалгааны ажлын захад хүрч, олон эрдэмтний номын тоосонд багталцах болсон гэх бөгөөд 1929 онд Хүрээлэнд шилжин очиж 1967 он хүртэл тасралтгүй ажиллажээ.
-Үүний хажуугаар Х.Чойбал сангийн шийдвэрээр Мон гол Улсын хилийн гэрээ хэ лэл цээр хийх бэлтгэл ажлын хүрээнд түүхэн баримт хэрэглэгдэхүүнийг цуглуулан эмхтгэж, “Монголчуудын газар нутгийн ойллого бичиг” хэмээх томоохон бүтээл гараас гаргаж, нэгэн хэсэг Гадаад явдлын яаманд хавсран ажиллаж, генерал Б.Дорж, Ж.Самбуу зэрэг албаны хүмүүсийн хамт хилийн бүх заставаар тойрон явжээ. Сүүлд ЗХУ-тай хийсэн Аварзэд гуайн толгойлсон гэрээнд архивын өвгөн Ээндэн нарын хамт зөвлөгчөөр оролцож, тэр үеийн бүх үйл явдалд оролцсоныг би бүүр түүр мэднэ. Аав 1924 онд намын гишүүнд элссэн бөгөөд намын хоёрдугаар цэвэрлэгээгээр хилс мэдээллээр “эргэж орох эрхтэй” гэдэг тэмдэглэлтэй хөөгдсөн, уг мэдээлэл үндэсгүй гэдгийг шүүх тогтоосон боловч намд дахин элсээгүй гэж намтартаа бичсэн байдаг. Энэ ярилцлагын гол хэсэг нь энэ гэж бодоод олон түмэнд сонин байж магадгүй гэсэн зүйлийг ийнхүү арай урт ярилаа. Нэгэнт асуусан, би боломжийн хэрээр хариулсан болохоор чөлөөт хэвлэл рүү тэмүүлж, олон түмнээ мэдээллээр хангах үүрэг бүхий “Өнөөдөр” сонин танаж хасахгүй, зарим хэвлэл шиг “редакцийн бодлогод нийцүүлэн” засахгүй гэж найдаж байна.
-Аавын чинь “Монгол хэлний тайлбар толь” ховордож, өнгөрсөн жил хуучин номын дэлгүүрт 50.000 төгрөг байснаа одоо 70.000 төгрөг болсон байна билээ. Та аавынхаа номыг дахин хэвлүүлэхгүй юм уу.
-Аавынхаа толийн нэмж зассан хоёрдугаар хэвлэлийг гаргая гэж нэлээн эрт бодсон. 1990-ээд оноос өмнө Академид ажиллаж байхдаа тэр үед жил болгон авдаг байсан Социалист уралдааны үүргээр тоймтойхон амлалт болгож, төлөвлөгөөт ажлын гадуур (цалин хөлсгүй гэсэн үг) хийж эхлээд цөөнгүй үг хэллэг, үгийн салаа утгыг нэмж үндсэнд нь дуусгасан. 1991 онд МУИС-д шилжин ирээд цахим эхийг нь бэлтгэсэн. Монгол бичгийн хэлхээ, хэлзүйн товч танилцуулга гэх зэрэг бас бус шаардлагатай зүйлийг хавсралтад оруулахаар бэлэн болгосон. Одоо ч бас түүхэн үг хэллэг нэмэн цуглуулсаар байгаа. Хэвлүүлэх тухайд, угаасаа том ном болохоор миний мэтийн хүнд зардал мөнгө нь ахдаад байна. Цахим аргаар нийтлүүлбэл арай гайгүй байх талтай болов уу. Энэ завсар Бээжинд 2002 онд аавын толийг анхны эхээр нь монгол бичгээр хэвлэсэн, гэвч санаанд бүрэн хүрээгүй зүйл бий. Нэмж зассан эхийн толгой үгийг үндэслэж “Улаанбаатар” дээд сургууль Солонгосын хөрөнгөөр бүтсэн “Монгол солонгос толь” 2008 онд гаргасан. Мэргэжлийн тользүйн үүднээс ажвал зохиомжийн хувьд зарим шинэ зүйл харагдана. Бас энэ завсар аавын толиос илэрхий авсан хэрнээ ашигласан номынхоо жагсаалтад ч дурдаагүй жижиг бага толь ч гарч л байлаа.
-Шинээр “Монгол хэлний тайлбар толь” гарсан. Энэ нь өмнөхөөсөө их ялгаатай юу?
-Их, дээд сургууль төгссөн арав гаруй зохиогч бүхий таван боть “Монгол хэлний дэлгэрэнгүй тайлбар толь” 2008 онд гарсан. Тэр хэрээрээ үгийн тоо, тайлбар, тодорхой эхээс авсан жишээ зэргээрээ дэлгэрэнгүй болж чадсан. Аливаа хэлний дэлгэрэнгүй их толь бол номын мөр хөөсөн судлагч, орчуулагч хэнд ч болов байж байх ёстой тул энэхүү толь анхаарал татахгүй байхын аргагүй. Үүний сацуу товч толь байх тал талын шаардлагыг үгүйсгэх учир бас байхгүй. Аавын толийн тухайд, анх “Гучин зургаат толь”, Ковалевскийн “Монгол-франц орос толь”-иос холбогдох үгийг түүн оруулсан байсныг нэгэн удаагийн Эрдмийн зөвлөлийн хурал дээр “...толийг яаравчлан дуусгахын үүднээс хуучирсан болон шашны үг хэллэг шаардлагагүй, хасах нь зүйтэй...” гэж санал оруулж шийдүүлсэн хүн дараа нь бичсэн шүүмждээ мөнөөх хасуулсан зарим үгээ ороогүй байна хэмээн нэхсэн, зарим “судлагч” буруу бичдэг жишгээрээ олоогүй зарим үгээ байхгүй байна гэх мэтээр шүүмжлэх тохиолдол гарсан нь нэг биш.
-Өөрөө эрдэмтэн, монгол хэл судалдаг хүн. Толь зохиох юмсан гэж бодож байв уу?
-Бодож байсан, бас толь зохиолцож, толь боловсруулах ажлыг зохион байгуулалцаж явлаа гэж хэлэх учир бий нь 1977 оноос 1991 он хүртэл Сайд нарын Зөвлөлийн дэргэдэх Улсын нэр томъёоны комисс (УНТК)-ын нарийн бичгийн даргаар ажиллаж байсантай холбоотой. Энэ хооронд хэдэн арван мянган үгтэй “Эрдэнэт үйлдвэрийн нэр томъёоны толь”,“Эрдэнэт үйлдвэрийн цутгуурын цехийн нэр томъёо”, хэдэн мянган зурагтай, гурван хэлээр хайн олох хэлхээг нэмсэн “Машин техникийн орос, англи, монгол нэр томъёоны зурагт толь” зэрэг томоохон салбарын толь гаргалцсан. Бас одоо өргөн хэрэглэсээр байгаа газрын (сарны) хэвэл, хувьцаа, хэм гэх зэрэг уламжлалт нэр томъёо орчин цагийн монгол хэлний үгийн санд сэргэж орсон билээ. Гэвч манай академийн зарим дээд удирдлагын санаачилгаар хэвлэлийнхнийг оролцуулан, миний дор ажиллаж байсан, УНТК-т огт хамаагүй хүнээр уг комиссын сүүлийн үеийн үйл ажиллагааны талаар сонсгол тавиулж ...хэтэрхий монголчилж “хэлний шовонизм”-д халтиран орсон... гэж дүгнэснийг намын “Үнэн” сониноор мэдээлж, тэр үеийн аргаар “буруутгах”-ын даваан дээр цаг өөр болж билээ. Энэ мэтээр толь бичгийн салбарт гар бие оролцож, тользүй гэдэг салбар ухааны дөртэй болж “Монгол толь бичгийн судлал” гэдэг судалгаа гаргаж, нэмэн зассаар гурван удаа хэвлүүлсэн. Сүүлийнхээ хэвлэлд цаашид монгол хэлний толь бичиг зохиоход юу юуг анхааран засах талаар тусгай хэсэг нэмэн оруулсан болно.
-Хэл шинжлэлийн ухаанд ийнхүү амьдралаа зориулахад чинь аавын тань нөлөө их байсан болов уу.
-Одоо бодох нь ээ, аав ээж хоёр минь яг хэлний хүн болгоно гэж бодсон эсэхийг нь мэдэхгүй ч, ямар ч атугай багаас номын мөр хөөлгөхөд анхаарсан юм билээ. Аав номын сангаас “Алтан товч”, “Эрдэнийн товч” гэх зэрэг түүхийн, “Мялын намтар”, “Мялын бум дуулал” зэрэг төвдийн, “Гурван улсын үлгэр”, “Жийдаан хуушааны намтар”, “Жүн дагинын тууж” гэх зэрэг эртний Хятадын сонгодог зохиолыг авчирч орой болгон дууддаг. Заримдаа ээж дуудна. Эгч бид хоёр сонсдог байлаа. Тэр үеэс монгол судар номын тансаг сайхан хэл найруулга чихэнд хоногшиж эхэлсэн юм шиг. Дараа нь “Эрдэнийн эрих”, “Хөх Монголын хөх туг” зэрэг зохиолыг өдөр бүр хуудас хуудсаар нь хуулуулдаг байлаа. Сургуульд орохоос өмнө монгол бичиг, кирилл бичгийг гэрээрээ сурсан. Дунд сургуульд байхад аавтай хамт ажилладаг, монгол нөхөртэй Женя Батнасан гэдэг орос бүсгүйгээр англи хэл цагаар заалгасан юмдаг. Аавын танил нөхөд бараг бүгд монгол хэлний талын мэргэжилтэй, яриа хөөрөө нь мөн тэр чиглэлийнх байсан нь надад нөлөөлөхгүй байхын аргагүй байж.
-Таныг Монголын нэгэн үеийн олон том эрдэмтэнтэй хамтарч ажиллаж ирсэн ховорхон азтай хүн гэх нь бий?
-Би ч мөн тэгж боддог. Аавын буянаар багаасаа тэднийг таньдаг байлаа. Их сургуулийн нэгдүгээр ангиа төгсөөд зуныхаа амралтаар академич Ринчен багшийн удирдсан монгол хэл аялгуу судлах шинжилгээний ангид туслах ажилтнаар оролцож Хэнтий, Дорнод аймгаар бараг хоёр сар явж, хэрэглэгдэхүүн цуглуулах арга барилын зах зухтай болсон. Дараа жил нь Ринчен багшийг дагалдаж Булган, Хөвсгөл, Завхан, Увс, Ховд, Баян-Өлгий аймгаар зунжингаа явж билээ. 1967 онд Их сургууль төгсөхийн өмнөхөн дээд газраас гурван том академичид шавийн орон тоо баталж өгсөн нь миний хувьд олдошгүй завшаан болж, намайг боломжийн гэж бодсон юм болов уу даа, Ринчен багш минь гарынхаа шавиар авсан юм даг. Ингээд бараг арван жил багшийг дагаж ажилласан. Намайг Академид ажиллах эхний арав гаруй жилд хэл, түүх, эдийн засаг, биологийн салбарт ахмад үеийн олон том эрдэмтэд амьд сэрүүн, уулзаж учрахаараа ном л ярьдаг сайхан үе байжээ. Орчлонгийн эрхээр тэд цөөрөөд ирэхэд хүмүүс цуглахаараа хов жив, ном биш нам ярьж, бүлэглэн булаганах нь ерийн зүйл мэт болж байна уу даа гэж бодогдоход хүрсэн. Тийм зүйл намайг ч бас тойроогүй.
-Эрдэмтэд хоорондоо санал зөрөх нь хэвийн үзэгдэл. Бас багш шавиараа ч талцаж “тэмцэлдэх” нь бий. Харин өөрийг чинь иймэрхүү хурц маргаанаас алсуур явдаг хүн гэдэг?
-Номын маргаан бол хаана ч байдаг ерийн зүйл, тантай санал нэг байна. Харин номын маргааныг нам буюу улс төртэй холбохоор л ёсон бусын зүйл болдог. Ринчен багш насан туршдаа ийм ёсон бусын зүйлийн золиос болсон гэдгийг хүмүүс мэдэх болжээ. Монголд “Багшийг нь гэвэл шавийг нь, шавийг нь гэвэл шар нохойгий нь” гэдэг үг байдаг. Сайн, муу аль ч талаараа энэ үг үнэн юм байна гэдгийг би яс махаараа үзсэн ч, хэлмэгдсэн гэж хэлэхгүй. Миний төгссөн МУИС намайг шилжин ирж ажиллаач гэж хэдэн удаа хүссэн. Эхэн үедээ би “Аав болон багшийнхаа ажиллаж байсан газраас холдмооргүй байна...” гэж үнэн бодлоо учирлаж байлаа. Нэг ухаантай хүн “Жаргалтай хүн гэж өглөө ажилдаа баяртай нь аргагүй яваад, орой гэртээ баяртай нь аргагүй харьдаг хүнийг хэлнэ” гэсэн байдаг. Гэтэл 1990-ээд оноос өглөө ажилдаа явах нь жаргалтай бус нажидтай болоод ирсэн тул 1991 онд МУИС-ийн хүсэлтийг хүлээн авч, шинэ зохион байгуулалтаар буй болсон Монгол судлалын хүрээлэн (сургууль)-гийн захир лаар шилжин ажилласан. Эхний үед цалин мөнгөний хувьд бага зэрэг буурсан ч “өөхтэй хавирганаас өлзийтэй хавирга” гэдэг үг санаанд ороод байсан. МУИС тайван ажиллах үлэмжхэн бололцоог хангаад зогссонгүй багш, профессор гэж дуудуулах эрхийг ч давхар олгосон. Дандаа ашиг хожоог эрмэлзэлгүй хэн ч гэсэн аж төрөл залгуулж байгаа газартаа “малгай тавибал манайх” гэгчээр өөриймсөг байх ёстой гэж боддог, зүтгэдэг. МУИС-д хориод жил ажиллахад ихэнхдээ сайныг, түрхэн зуур мууг сонсож явлаа. Яргуулан бодоод үзэхэд муугийн углуурга нь бас л түрүүн хамт ажиллаж байсан зарим нэг хүнтэй холбоотой нь тодорхой байдаг юм. Гэвч аливаа шударга шалгуур бол цаг хугацаа гэж боддог, тэгээд ч тэвчиж хүлээнэ гэдэг бол муу юм огт биш.
-Та Монгол судлал, монгол хэл шинжлэлийн салбарт олон бүтээл туурвисан. Эдгээрийн аль нь таныг их “зовоож” байж төрсөн бол?
-Бүтээлийн жагсаалтаа үзвэл ганц сэдэвт ном, хамтын бүтээл, эрдэм шинжилгээний өгүүлэл, сургалтын үйл ажиллагаа гээд бараг гурван хэвлэлийн хуудас болсон байна. Сэдэв хүрээний хувьд монгол хэл, үсэг бичиг, уламжлалт мэдлэг соёл, эх бичиг судлал... гээд нэлээд өргөн хүрээг хамарсан гэж хэлж болмоор. Энэ бол миний сайных огт биш, нэг зүйлийг судалж гэмээ нь хэл, бичиг, хэлбэр, утга, түүхэн гарал үүсэл, зан заншил ... гэх мэтээр холбогдож болох бүх талаас нь харах ёстой гэдэг эрдэм шинжилгээний ажлын ер энгийн шаардлагатай холбоотой. Үүнээс үүдээд боловсролд дулдуйдан бодож сэтгэхийн хажуугаар бичиж цэгцлэх “хар ажил” гэж байдаг нь багагүй зовлонтой. Багшийн сургаснаар судалгааны аливаа “хар ажил”- д хүний царай харахгүй гэж өөрөө хийдэг.
Бусдын хийсэн юм санаанд таардаггүй юм билээ. Зарим мэргэжилд үсгийн ганцхан сангаар бичээд дуусгаж болдог бол хэлний судалгаанд огт өөр, ялангуяа монгол болон монголчуудын хэрэглэж ирсэн арваад бичиг үсэг, дээр нь хятад, араб, армян, солонгос, латин зэрэг хэл бичгээр түүхэн баримт дурсгал нь байдаг монгол хэлийг судална гэхэд тэр бүрийг анхаарахгүй бөгөөс судалгаа “төгс” болохгүй. 1981, 2001 онд хэвлүүлсэн “Монгол үсэг зүй”, “Монголчуудын үсэг бичгийн товчоон” гэдэг номыг бичихээс илүү хэвлэлд бэлтгэх нь зовлонтой байсан. 1981 онд тэр номыг хэвлэлийн эхээр бэлтгэхэд заримдаа нэг хуудсыг кирилл, монгол, манж, латин үсгийн, тэгээд тарган, туранхай үсэгтэй гээд зургаан бичгийн машинд зай тохируулан оруулах жишээтэй. Цэвэр гаргахын үүднээс цөмд нь нүүрс бүхий цаасан тууз суулгасан. Харин одоо цахим хэрэгсэл гараад үлэмж хөнгөвчилсөн боловч олон бичгийн янз бүрийн тигийг зөөж оруулах хэрэгтэй нь мэдээж. Бас манай нөхцөлд гадаадад гарсан ном зохиол олж үзэхэд хэцүү боловч номын садан нөхдийн хүчээр болгоод байгаа ч цаг алдах нь бас хэцүү.
-Хувь хүний ямар ч судалгаа шинжилгээний ажилд бахархал гэж байдаг. Таны хувьд?
-Бахархлын тухайд гэвэл, номын мөр хөөсөн хүнд “янзаганд таарсан нум” гэгчээр мэргэжлийн бус хүнд “...үзүүлмээргүй, ичмээр дам шиг даа” гэдэг шиг ганц үг, ганц санаа олоод, бичсэн юмаа дуусгаад, эсвэл хэвлүүлээд, бас бусдын сайн бүтээлийг олж үзээд сэтгэл тэнийх зэрэг олон бахархал, олон таашаал бий. Бас баярлах гэж ч бий. Миний ном өгүүллээс бараг 30 хувь нь Ази, Европ, Америк тивийн арав гаруй оронд арваад хэлээр хэвлэгдсэн. Энэ далимаар хэлэхэд, монгол уншигчдад зориулсан өгүүллийг гадаадад хэвлүүлэх өгүүллээс өөр бичих шаардлага гардаг. Наад зах нь нэг өгүүллээс эш татлаа гэхэд гадаадад нийтлүүлэх тухайд зөвхөн зүүлт хийгээд болдог бол манай уншигчид тухайн өгүүллийг тэр бүр мэдэхгүй нь олон тул утга санааг нь нэмэн тайлбарлах хэрэг гардаг.
Ц.Шагдарсүрэн: Хэлгүй болбол бид бусдаас юугаараа ялгарах вэ
Миний гол хоёр бүтээлийн сэдэв бол монголчуудын хэрэг лэж ирсэн үсэг бичиг, монголчуудын уламжлалт мэдлэг ухааны судалгаа. 1970-аад оноос эхэлсэн энэ бүтээл минь, одоо бараг хэн бүхний мэдэмхийрэн ярьдаг болсон сэдвийнхээ хувьд тухайн үед нам төрийн зүгээс огт дэмждэггүй салбар. Тэгээд ч Улаанбаатарт хамгаалах зөвшөөрөл олдохгүй нь мэдээж учир Ринчен багшийнхаа зөвл өснөөр францаар бичиж, 1977 онд Польшийн ШУА-д хамгаалсан. Одоо бодоход тэр үед нам төрийн бодлогод нийцсэн, хялбархан бичээд хамгаалчих сэдэв рүү ороогүйдээ, (“нүүр нь далд ч нүгэл далдгүй” гэгчээр багшийн минь сүлд харж байгаа) нам төрд үнэлэмжгүй байсан багшдаа итгэх сэтгэл хоёрдож байгаагүйдээ өөртөө бахархлаа гэхээс илүү цаана нь тэнгэр харсан буй за гэж санаж явдаг. Ном бүтээлийн тухайд, сүүлд дотоод гадаадын мэргэжил нэгт нөхөд, шавь нар минь зохиол бүтээлийн минь санаа, бүлэг хэсгийг нь улам дэлгэрүүлэн бичсэн зэргийг бодоход бахархмаар ч юм шиг санагддаг. Ер нь миний бараг бүх сэдэв түүх, уламжлалд хамаарна. Тэгээд ч 2005 онд Төрийн шагнал хүртээсэн буй за. Баярлахын тухайд, миний анхны өгүүлэл 1968 онд Польшид франц хэлээр гарахад нэн сайхан байсансан. Бас насан туршдаа хавчигдсаар насан өөд болсон Ринчен багшийн талаар эргэлт гаргасан Г.Акимын “Эмтэрээ нь үгүй Эрдэнэ” гэдэг өгүүлэл 1988 онд хэвлэгдэхэд бараг үнэндээ докторын зэрэг хамгаалснаасаа ч илүү баярлаж билээ.
-Сүүлийн үед судалгаандаа ямар сонирхолтой шийдэлд хүрч байна вэ?
-Дөч гаруй жилийн судалгааны дүнд Төв Ази болон Европ дахины хэл бичиг, соёл, нийгэм, түүх гэх зэрэг үлэмж өргөн хүрээнд монгол туургатаны оруулсан нөлөө тусгал багагүй гэдэг нь харагдсаар байна. Одоо хоосон ярих бус, баримтаар нотлох цаг болжээ. Үүнд бид давын өмнө өөрийнхөө юманд өөрсдөө эзэн болж судлах ёстой. Баталгаа бүрэн болж гэмээ нь бусдын эргэлзээ арилж, хүлээн зөвшөөрөх болно. Тэр бүр баримтыг гаргахад нэгэн талаас өргөн хүрээтэй, нөгөө талаас нарийн мэдлэг шаардагдана. Бусад улсыг харахад өөрийнхөө улсын судлалд төр засаг нь үлэмжхэн анхаардаг ч бидний хувьд тийм боломж хавьд гарахгүй, харин ч өөрийн юмаа дорд үзэж, өрөөлийн юмыг дээдэлж, наад зах нь Монголыг монголоор нь авч ирсэн монгол малаа ад үзэн, дөрвөн улиралд гэрэл цахилгаантай дулаан байранд байдаг гадаад мал руу нүд унагах болжээ. Ингэж гэмээ нь монгол мал үгүй болоод зогсохгүй хүн төрөлхтний буй болгосон ариг онгон байгальд зохицсон нэгэн төрөл таван хошуу малын зүйл устана гэсэн үг. Ийм болохоор судлагч хүн одоохондоо өөртөө найдах л үлджээ.
-Аливаа хүний амжилтад гэр бүлийнхэн нь ихээхэн хувь нэмэр оруулдаг. Хүүхдүүдийн тань дундаас Монгол судлал, хэл шинжлэлд хүчээ сорьж яваа хүн бий юү?
-Тийм шүү. 1968 онд Б.Мөнхжаргалтай гэрлэсэн. Нийслэлийн 3, 57, 31-р сургуульд орос хэлний багшаар ажиллаж байгаад одоо тэтгэвэртээ суусан ч монгол аав ээжийн жишгээр зээ, ач нараа үргэлжлүүлэн харсаар байгаа. Мэдээж “сайн хань сахиус, муу хань чөдөр” гэгчээр миний ажил төрөл, аав ээжид гэргий маань сахиус болсноос биш чөдөр болоогүй нь тэнгэрийн таалал буй за. Манайх нэг хүү, хоёр охинтой. Тэд маань туурга тусгаар аж төрж байна. Бүгд сайн хань ижилтэй. Ач зээ гэвэл энэ хэр тав байна. Их охин Эгшиг МУИС-ийн монгол хэлний ангийг хятад хэлний сонго ноор дүүргээд сургуульдаа хятад хэлний багшаар ажиллаж байхдаа Хятад, Монголын соёлын харилцааны сэдвээр докторын зэрэг хамгаалсан болохоор аав бид хоёрын мэргэжлийг залгасан гэж хэлж болно. Хэрэвзээ хэрэг гарвал манайхан орос, хятад, англи, франц, герман хэлээр байгаа зааврыг уншуулах гэж хүний царай харахгүй, тэгэхээр хэлнээс онц хол биш гэж хэлж болно.
-Одоо манай оронд олон сонин хэвлэл, радио телевиз бий болж, бүгд л “өөр өөрийн хэлтэй, бичих дүрэм нь ч гэсэн өөр” болсон. Манай хэл шинжлэлийн эрдэмтдийг энэ чиглэлээр дорвитой зүйл хийж цэгцлэх байх гэж хүмүүс хүлээж байна. Бас манай үгсийн санд гадаад үг их бий болж. Үүнд буруу байхгүй л болов уу. Аль ч үндэстний хэл гадаад үгээр баяждаг. Энэ талаар та юу гэж хэлэхсэн бол?
-Монголд зөв бичих зүйгээс гадна олон нийтийн эх хэлний боловсрол болохоо байлаа гэж олон хүн ярьж, бичсээр байна. Хэл, сэтгэхүй харилцан шүтэлцээтэй болохоор сэтгэлгээ нь ч мөн тийм болсоор байгааг “АХА” нэвтрүүлэг ч амьдрал дээр батлан харуулсаар байна. Уг нь өнөөгийн Монголд байгаа олон болохгүй зүйлээс үндэстний алс хэттэй хамгийн холбоотой нь хэлний асуудал. Хэлгүй болбол биологийн хувьд Азийн бусад үндэстнээс юугаараа ялгарах вэ? Цаашилбал монгол хэлээ дагаад монгол сэтгэхүй үгүй болно оо доо. Хэлний мэргэжилтний шийдлийг олон түмэн хүлээх нь зүйн хэрэг.
Хуучин нэг болохгүй үг гарахад л улсын өмнө үүрэг хүлээж, цалин пүнлүү хүртэж байгаа байгууллага, эрдэмтэд үгээ хэлдэг байлаа. Одоо үгүйлэгдэж байгаа нь тэр. Олон нийтийн эх хэлний боловсрол яагаад ийм болов? Ургамлаар жишвэл үндэс нь үгүй болсонтой зүйрлэж болно. Жамсраны, Ринчений, сонины гэх үү? Жамсрангийн, Ринченгийн, сонингийн гэх үү гэдгийн аль нь зөв болохыг хэдийнээ ялгахаа больсон. Хэрэвзээ монгол бичигтэйгээ байсан бол дээрх гурван үг бүгд хойшоо сүүлээр төгсдөг нь тодорхой тул яагаад ч Жамсрангийн, Ринченгийн, сонингийн гэхгүй байлаа. Одсэр, Одбаяр гэдэг нэр байлаа гэхэд “од”-ыг нь монгол бичгээр хоёр өөрөөр бичнэ.
Тэгээд эхнийх нь төвд үг байна, хоёр дахь нь монгол үг байна гэж мэдээд авна гэсэн үг. Кириллээр дэвшилт гэдэг үг нь монгол бичгээр дэбшилтэ, дэбшилтү гэсэн хоёр өөр хэлбэртэй байдаг. Эхнийх нь өгүүлбэрт хөгжил дэвшилт гэх мэтээр нэрийн үүргээр, хоёр дахь нь дэвшилт үзэл гэх мэтээр тодотголын үүргээр ялгаран орно. Одоо энэ бүх ялгааг хүн ухахаа больсон. Тэгэхээр монгол бичиг байхгүй болсон нь монгол хүнд монгол хэлний унаган мэдрэмжийг нь тэтгэж байсан үндэс нь байхгүй болсон гэсэн үг. Бид их гүрний алсын бодлогын золиос болсон, үүнд нь нэг бус монгол хүн нэгэн мөрийн хүчин болсон. Англи хэлний толийг үзэхэд бичлэг дуудлага нь үлэмж зөрдгийн учир толгой үг бүрийн ард дуудлагыг нь хаалтанд хавсаргадаг. Монгол бичиг ярианаас зөрдөг боловч англи хэлнийх шиг тийм хэмжээнд хүрээгүй. Гэсэн ч монгол бичиг “хоцрогдсон” гээд бид шинэ үсгээр “зассан”. Тэгвэл англи (франц, герман ч мөн адил) хэлтэн яагаад манай туршлагыг авахгүй байгаа юм бэ? Бодож үзэгтүн! Дээр олон зүйл дээр тавьсан асуулттай санаа нийлж тийм гэсэн. Одоо нэг зөрөх юм гарах нь. Нэгэнт олон нийтэд зориулсан хэвлэлд зориулж байгаа тул онол ярьж номчирхолгүй жишээ эхлэн толилуулъя. Манай олон хүн “олон улсын, дэлхий нийтийн үг гэж байдаг, түүнийг орчуулдаггүй юм” гэх нь буй.
Компьютер гэдэг үг, түүнтэй холбоотой үг хэллэгийг тийм үгийн тоонд багтаагаад байгаа. Гэтэл франц хэлэнд компьютер-ийг ordinateur, file(s)- ийг fichier(s), printer-ийг imprimant, delete-ийг supprimer, exit-ийг sortir, Германд folderийг Ordner, file-ийг Datei гэдэг. Хэдэн арван сая хүнтэй улс орон өөрийнхөө хэлийг ингэж болоод байхад хоёрхон сая илүү монголчууд яагаад ийм болов? Соёлын гавьяат зүтгэлтэн, сайд бөлгөө Гомбосүрэн гуай хэдэн жилийн өмнө ийм зүйлийг “колонийн сэтгэлгээ” гэж нэрлэсэнтэй санал яг нийлж байна. Дээр нь “колоничлуулахад дуртай сэтгэлгээ” гэж тодруулмаар байна. Харь үгийг авах талаар В. И. Ленин болон Оросын ардчилсан үзэлт олон сэхээтэн сөрөг баримтлалтай байсан, харин И.В.Сталин 1950-иад онд “Марксизм хэл шинжлэлд холбогдох нь” гэдэг товхимолдоо “хутгалдсан хэлний онол” гэгчийг гаргаж ийм өгөө авааны дүнд ялсан хэл нь улам хөгждөг, ялагдсан хэл нь мөхдөг, орос хэл бол ямагт ялсаар ирсэн хүчирхэг хэл гэдэг “онол”-ыг дэвшүүлснээр харь үг орохын үүд хаалгыг цэлийтэл нь нээсэн юм. Бид түүнийг нь дуурайсан, гэхдээ “ялагдвал мөхнө” гэснийг нь анхаараагүй гэж найдахаас.
Саяхан “Эх хэлээ эвдэхгүй юмсан” гэдэг номынхоо нэмж зассан хоёрдугаар хэвлэлийг гаргасан, тэндээс дээр өгүүлсэн зүйлийг эшлэлтэй нь тодруулан үзэж болно. Бас монгол хэлний мөн чанар, бусад хэлнээс ялгарах ялгаа, өнөөдрийн олон нийтийн хэлний мэдлэг, сөрөг үзэгдэл хийгээд түүний үүссэн шалтгаан, төгс төгөлдөр биш ч гэсэн дээрдүүлэн засах арга зэргийг энэ номоос үзэж болно. Бас нэгэн зүйл: Манайд олон болохгүй зүйл байна гэж дээр хэлсэн. Өөр хоёр болохгүй зүйлийн түүхэн давтамжийн талаар товч сануулмаар байна.
1.1920-иод оны эхээр Коминтерний төлөөлөгчийн Москвад танилцуулсан тайланд ил тод өгүүлсэн нь: “...Монгол орны нутаг дэвсгэрийн хэмжээ нь Англи, Герман, Францын нутгийг нийлүүлснээс том... Тэрхүү нутаг дэвсгэрт тогтоосон нөлөөгөө бусармаг аргаар ч атугай хадгалахад манай зорилт оршино... Ердөө л найман зуун мянган малчдаас бүрдсэн энэ улсад социализм байгуулна гэхээс дээрх зорилт маань илүү чухал, газар нутаг нь хүн ардаасаа илүү ач холбогдолтой юм...” Одоо бол Монголын үнэ цэнэ үүнээс хамаагүй дээшилсэн. Коминтерн одоо байхгүй ч их гүрнүүд аль нь ч байлаа, эцсийн зорилго нь нэг гэдэгт эргэлзэх хэрэггүй. Монгол хүнгүй Монгол орон тэдэнд хамгийн ашигтай. Бидний өнөөгийн байдал ч яг ийм зорилгод чиглэгдээд байгаа юм биш биз?! гэж бодогдоход хүрээд байна. Батлах олон баримт ч эрж ядах юмгүй олдоно.
2. И. В. Сталин 1934 оны арваннэгдүгээр сарын 15- нд Монголын Ерөнхий сайд П.Гэндэнгийн танилцуулгыг сонсоод ингэж хэлсэн гэдэг тэмдэглэл нь буй: “...Байдлыг үзвэл танайд улсын дотор улс байгаа юм байна. Нэг засгийн газар нь - Гэндэнгийн засгийн газар, нөгөөдөх нь лам нарынх. Тэгэхдээ лам нарын засгийн газар нь илүү хүчтэй...” Эгэл бидний өнөөдрийн амьдрал, бодит байдал, түүнээс үүссэн бодлоор одоо бид үүнийг ингэж буулгаж болохоор байна: “Одоо манайд хоёр засгийн газар байна. Нэг нь албан ёсны засгийн газар, нөгөө нь “ченж”-ийнх. Тэгэхдээ “ченж”-ийн засгийн газар нь илүү хүчтэй. Үүгээр товчлоё. Тодруулах баримт эрэх юмгүй захаас аван олдоно доо.
-Хүн бараг судлаагүй байгаа нэгэн ажил таны анхаарлыг татаж байгаа гэсэн. Ямар ажил гэдэг нь сонин санагдаж байна?
-“Бурхан буян хайрлаад, чөтгөр чөлөө өгвөл” бодсон юм багагүй байна. Гол нь Хан улсын үеэс эхлэн Хятадын түүхэнд тэмдэглэгдсэн эртний монгол хэлний баримт болон хятад, араб, армян зэрэг үсгээр галиглан тэмдэглэсэн дундад үеийн монгол хэлний хэрэглэгдэхүүнд түлхүүхэн анхаарч, монгол хэл аялгуу, Алтай овгийн бусад хэлний хэрэглэгдэхүүнтэй харьцуулах бодолтой. Энэ бол бараг судалгаанд өртөөгүй амар ажил биш ч ядахдаа аргазүйг анхны хувилбараар нь тэрлэх юмсан. Энэ нь зөвхөн монгол хэлний төдийгүй энэ хэр эрдэмтдийн санал нэгдээгүй Алтай хэлний судалгаанд ч чухал хэрэглэгдэхүүн болно. Үүнээс гадна монголчуудын уламжлалт соёл, түүний хувь нэмрийг тодруулах, сургалтын гээд бас бус бодол бий.
П.СОЁЛДЭЛГЭР
http://www.mongolnews.mn
Subscribe to:
Posts (Atom)